Subscribe via RSS Feed
Εκτυπώστε το Εκτυπώστε το

Ο Αντίχριστος του Λαρς φον Τρίερ



antichrist_208723gm-b

Το δηλώνω εξ” αρχής:

Διαφωνώ κάθετα με τις κριτικές της ταινίας που είδαν σε αυτήν μια αντιδραστική, προτεσταντική, φονταμενταλιστική χριστιανική ταινία με μισογυνικές διαθέσεις.

Αυτή μου η διαφωνία είναι κάπως παράδοξη, μιας και δεν ανήκω σε αυτούς που θα περιγράφαμε ως «φαν του Τρίερ». Το αντίθετο μάλιστα. Αν και πάντοτε εκτιμούσα τις σκηνοθετικές του αρετές (σε σημείο να παραδέχομαι ότι πιθανόν να είναι ο μεγαλύτερος εν ζωή σκηνοθέτης κινηματογράφου- ότι και να σημαίνει αυτό) εν τούτοις είχα πολλές ενστάσεις. Οι εμφανείς χριστιανικές του επιρροές δεν είναι του γούστου μου (το αντίθετο μάλιστα, ομολογώ ότι με το χριστιανισμό, σε όλες τις εκδοχές του, δεν έχω και τις καλύτερες των σχέσεων…). Επιπλέον η πολιτική τοποθέτηση του Europa μου ήταν (στην καλύτερη περίπτωση) απωθητική.

Με αυτά τα δεδομένα λοιπόν το εντυπωσιακό είναι ότι όχι μόνο διαφωνώ απολύτως με τις κριτικές τύπου Δανίκα στον Αντίχριστο, αλλά και θεωρώ την τελευταία ταινία του Τρίερ την καλύτερή του, ριζοσπαστική και σαφώς αντι-χριστιανική.

19098071_w434_h_q80Διευκρινίζω ότι δεν με ενδιαφέρει ποιες ήταν οι «πραγματικές» (;) διαθέσεις του ίδιου του Τρίερ. Πιστεύω (και θεωρώ ότι αυτό θα πρέπει να είναι καθαρό στον καθένα) ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ του δημιουργού ενός έργου τέχνης και του δημιουργήματος του. Η ιστορία της τέχνης είναι γεμάτη από μεγάλους δημιουργούς που ενώ οι ίδιοι ήσαν συντηρητικοί (και ακόμα αντιδραστικοί) εντούτοις το έργο τους ήταν ριζοσπαστικό (Μπαλζάκ και πολλοί-πολλοί άλλοι).

Επί το… έργον τώρα. Θα πρέπει κανείς να είναι υπερβολικά προκατειλημμένος για να εκλάβει την εισαγωγή της ταινίας ως αναμάσημα της χριστιανικής «ηθικής» που ενοχοποιεί τη σεξουαλική πράξη. Κατά τον Δανίκα (και όχι μόνο):

«Τη στιγμή λοιπόν που η Εύα καβαλάει σαν μαινάδα τον Αδάμ παρασύροντάς τον στην αμαρτία, το ξανθό αγοράκι τους πέφτει και εκπνέει πάνω στο χιόνι. Όλα αυτά υπογραμμισμένα με το όρθιο πέος, με το μπουκάλι που παραπέμπει πάλι στο αρσενικό εργαλείο και με υπόκρουση αναγεννησιακής μουσικής. Η αλληγορία και τα σύμβολα, τόσο κρυστάλλινα και απλοϊκά όσο τα συνθήματα μιας πολιτικής μπροσούρας για χαϊβάνια χωρίς μυαλά. […]

Δηλαδή η Εύα (η Γυναίκα) ιμάντας της αμαρτίας. Το πέος, δηλαδή το μήλο, ευλογημένο από τον Αντίχριστο. Τουτέστιν η έκπτωση των πρώτων ανθρώπων από τον Παράδεισο. Έτσι ο αβανγκαρντίστας Λαρς φον Τρίερ ενοχοποιεί την ερωτική πράξη. Γι΄ αυτό σκοτώθηκε το παιδάκι. Έτσι στοχοποιεί το έτερον ήμισυ του Άνδρα».

Θεωρώ ότι βλέποντας συνολικά όλη την ταινία αυτή η ερμηνεία της εισαγωγής είναι απολύτως λαθεμένη.

von_trier_antichrist_2Η ταινία παρουσιάζει μια φύση ανελέητη, όπου ζωή και θάνατος, χαρά και θλίψη, πόνος και ευχαρίστηση συνυπάρχουν και αλληλοδιαδέχονται το ένα το άλλο με χαοτικό τρόπο. Ασφαλώς, ο χριστιανισμός παρουσιάζει τον πόνο σε αυτόν τον κόσμο ως αποτέλεσμα της έκπτωσης των πρωτόπλαστων από τον παράδεισο. Την αντοχή στον πόνο και την καταπίεση ως «δοκιμασία» για τη «μέλλουσα ζωή». Στην ταινία ωστόσο αυτά ελλείπουν σε εντυπωσιακό βαθμό. Η ταινία διαδραματίζεται σε δάσος που ονομάζεται Εδέμ (ξεκάθαρη αναφορά στη χριστιανική μυθολογία) και σε αυτό συμβαίνουν η φθορά, ο πόνος, η ηδονή, η καταστροφή και η δημιουργία, χωρίς σκοπό με χαοτικό τρόπο (η αλεπού στην ταινία τρώει τις σάρκες της και ουρλιάζει «το χάος κυβερνά»). Πουθενά δεν υπάρχουν στην ταινία ο εξαγνισμός ή η προσδοκία μιας άλλης προοπτικής. Ο κόσμος είναι τόσο σκοτεινός, ένα μέρος τόσο επικίνδυνο, όπου η ηδονή εγκυμονεί κινδύνους, ώστε ακόμα και η απλή υπόνοια ότι όλα αυτά τα σκέφτηκε ένας δημιουργός-Θεός να είναι βλάσφημη. Ένας τέτοιος δημιουργός-Θεός θα ήταν κάτι σαν τον σχιζοφρενή δολοφόνο με το πριόνι! Επομένως η παρουσίαση της φύσης και του κόσμου στη ταινία δεν συνάδει με τη χριστιανική μυθολογική απεικόνιση. Για να θυμηθούμε την σαρκαστική ατάκα του Γούντι Άλλεν (ως γνωστό, δεδηλωμένου άθεου):

«Αν αυτόν τον κόσμο τον δημιούργησε κάποιος θεός, θα πρέπει να του γίνει μήνυση γιατί έκανε πολλές κακοτεχνίες!».

Ο κύκλος της ζωής και του θανάτου δεν έχουν καθαυτά καμιά ηθική υπόσταση (ούτε νόημα), απλά τα πράγματα είναι όπως είναι στη φύση γιατί έτσι εξελίχθηκε η ζωή σε αυτόν τον πλανήτη. Η ηθική είναι δημιούργημα των ανθρώπων, ο τρόπος που βλέπουν τον εαυτό και τον κόσμο. Η χριστιανική θρησκεία εξομοίωσε τη ζωή με την ενοχή και την αμαρτία. Γι” αυτήν η φύση, ο κόσμος, είναι ο Αντίχριστος και η γυναίκα που αναπαράγει τη ζωή ο εκπρόσωπος του Εωσφόρου.

antichrist_willemdafoe_charlottegainsbourgΟι κριτικοί κινηματογράφου έχουν χάσει κυριολεκτικά την μπάλα όταν αντιπαραθέτουν τον «ορθολογισμό του άνδρα» στο «μεσαιωνισμό της γυναίκας» για να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η ταινία προτείνει, περίπου, την επιστροφή στο… μεσαίωνα!

Όσοι είναι απόλυτα αρνητικοί στην ταινία από αυτή τη σκοπιά, μοιάζουν να ζουν ανυποψίαστοι (;) ακόμα στην αυγή της νεοτερικότητας και όχι στην ύστερη περίοδό της. Την εποχή δηλαδή που ο αστικός ορθολογισμός μπορούσε ακόμα να ισχυρίζεται με (σχετικά) πειστικό τρόπο ότι θα έφερνε την απελευθέρωση των ανθρώπων από τη μεσαιωνική δεισιδαιμονία μέσω του επιστημονικού ορθολογισμού. Αντί γιαυτό ήρθε η υποδούλωση των ανθρώπων στο ψυχρό ορθολογισμό του καπιταλισμού, όπου επιστήμονες (οι σύγχρονοι κληρονόμοι των ιερέων και των μάγων του μεσαίωνα) προσπαθούν να πείσουν τους ανθρώπους ότι πρέπει να υποφέρουν γιατί αυτό επιβάλουν οι «οικονομικοί νόμοι», οι «αντικειμενικές συνθήκες», ή οι όποιοι άλλοι «οικουμενικοί» νόμοι.

Σε αντίθεση με την πλειοψηφία των Ελλήνων κριτικών κινηματογράφου, ο Τρίερ ζει στην εποχή του και παρουσιάζει τον ψυχρό ορθολογισμό του άνδρα ως αυτό που πράγματι είναι: η υποδούλωση του ανθρώπου σε δήθεν αντικειμενικούς, επιστημονικούς νόμους. Ο άνδρας, ως κάτοχος των ορθολογικών νόμων, «ξέρει», ενώ η γυναίκα «δεν γνωρίζει», πρέπει να «διδαχθεί», να «θεραπευτεί» από τον ορθολογιστή-επιστήμονα.

Εδώ και πολλές-πολλές δεκαετίες η ριζοσπαστική, ανατρεπτική κρητική έχει αποκαλύψει το ψεύδος της υποτιθέμενης απομαγικοποίησης του κόσμου από τον αστικό ορθολογισμό:

«Στόχος του διαφωτισμού υπό την ευρύτατη έννοια της προοδεύουσας σκέψης ήταν ανέκαθεν να απαλλάξει τους ανθρώπους από το φόβο και να τους εγκαταστήσει ως κυρίους. Όμως η πλήρως πεφωτισμένη γη αστράφτει στον αστερισμό της θριαμβευτικής συμφοράς.. Πρόγραμμα του διαφωτισμού ήταν η απομαγικοποίηση του κόσμου.

[…]

Η γνώση που είναι δύναμη δεν γνωρίζει περιορισμούς, ούτε στην υποδούλωση των πλασμάτων ούτε στην πειθήνια στάση της απέναντι στους κυρίους του κόσμου. Όπως υπηρετεί όλους τους σκοπούς της αστικής οικονομίας, στο εργοστάσιο και στο πεδίο της μάχης, έτσι είναι και στη διάθεση των επιχειρούντων χωρίς να εξετάζει την προέλευση τους.

[…]

Οδεύοντας προς τη σύγχρονη επιστήμη, οι άνθρωποι παραιτούνται από το νόημα. Αντικαθιστούν την έννοια με τον τύπο, την αιτία με τον κανόνα και τις πιθανότητες»i.

Ο άνδρας στην ταινία θέλει να επαναφέρει τη γυναίκα στην «πραγματικότητα» (στο πεδίο της απόλυτης φαλλοκρατικής του κυριαρχίας). Πρόκειται για την πραγματικότητα της εξουσίας:

«Ο Νίτσε έτρεφε περιφρόνηση για [όσους] «κολυμπούν και πνίγονται στο ποτάμι του γίγνεσθαι», πού αισθάνονται «άκρατο θαυμασμό» για «την επιτυχία» και την «ειδωλολατρία της πραγματικότητας», οι οποίοι, τελικά, σκύβουν καταφατικά το κεφάλι σε κάθε εξουσία με μια «κινέζικη μηχανική ευγένεια». Στα μάτια του […] η αρετή συνίσταται στο να αντιστέκεται στην τυραννία του πραγματικού, να «κολυμπά ενάντια στα κύματα της ιστορίας», και στο να ξέρει ν” αγωνίζεται εναντίον τους»ii.

20090723_2909antichrist2_wΣτην ταινία αυτός που περιγράφεται με τα μελανότερα χρώματα δεν είναι η γυναίκα αλλά ο άνδρας. Επομένως οι κατηγορίες για μισογυνισμό στην ταινία είναι παντελώς αστήριχτες. Αντίθετα με τη γυναίκα, ο άνδρας έχει μετατραπεί σε ένα ψυχρό, μηχανικό ενεργούμενο που πρέπει να υποταχθεί στην «ορθολογική αναγκαιότητα» του «υπαρκτού κόσμου». Ο άνδρας τον πόνο από το χαμό του παιδιού τους τον έχει εκλογικεύσει και έτσι τον έχει διαγράψει με χειρουργική ακρίβεια, ο πόνος έχει δώσει τη θέση του στην ορθολογική ψυχρότητα.

Η γυναίκα εμμένει στον πόνο του χαμού του παιδιού. Αυτή η εμμονή της την οδηγεί να ψάξει μια άλλη σχέση με τη φύση και τη χαρά της ζωής παρά τη σκληρότητα του θανάτου. Η γυναίκα, παρά τον πόνο της, είναι αυτή που επιμένει να ξαναβρεί τη χαρά της ζωής προβάλλοντας τη σεξουαλικότητά της, επιμένει στο σεξουαλικό παιχνίδι. Πράγμα που δημιουργεί αποστροφή στον ορθολογιστή άνδρα και γιαυτό η γυναίκα διακρίνει ότι ο ψυχρός ορθολογισμός του τον οδηγεί στην εγκατάλειψή της και την προδοσία.

Η αποδοχή της ύπαρξης του κακού στις μάγισσες από τη γυναίκα στην ταινία δεν αποτελεί ένδειξη «χριστιανικού πουριτανισμού» αλλά άρνησης του στείρου καθεστωτικού ορθολογισμού. Άλλωστε και στον μεσαίωνα η «γυναικεία φύση» αποτελούσε απειλή για τη χριστιανική «ηθική». Το 80% των μάγων που κάηκαν στην πυρά ήταν γυναίκες που στην πραγματικότητα τις κατηγορούσαν για την «ανεξέλεγκτη σεξουαλικότητά» τους. Η παραδοχή λοιπόν από τη γυναίκα «του κακού» είναι κήρυξη πολέμου προς τις κυρίαρχες ορθολογικές ιδεοληψίες.

78117.pngΗ κλειτοριδεκτομή που γίνεται στην ταινία είναι το αποτέλεσμα μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας που καταπιέζει και εξουσιάζει τις γυναίκες και συνάμα τις γεμίζει ενοχές για την ίδια τους την ύπαρξη.

Την πλέον ακραία δεισιδαιμονική πράξη τη διαπράττει ο άνδρας στην ταινία. Ανίκανος να κατανοήσει τον κόσμο που τον περιβάλλει, ανίκανος να αγαπήσει πραγματικά, μπλεγμένος αξεδιάλυτα με τα δεσμά του καθεστωτικού ορθολογισμού, διαπράττει την απόλυτη μεσαιωνική πράξη: στραγγαλίζει και καίει στην πυρά τη γυναίκα του. Ο ορθολογισμός του αποκαλύπτει την πραγματική του φύση, την ουσιαστική εξίσωσή του με τη δεισιδαιμονία.

Η ταινία τελειώνει με το μαγεμένο δάσος της Εδέμ να γεμίζει από γυναίκες. Παρά τις προσπάθειες του καθεστωτικού ορθολογισμού, η ελπίδα ζει και διαρκώς αναπαράγεται. Μια πραγματικά ριζοσπαστική διακήρυξη στην εποχή μας δεν θα ήταν η αναζήτηση ενός «ορθού» ορθολογισμού (έναντι του «ψεύτικου» της αστικής κοινωνίας) αλλά η καθ” ολοκληρίαν απόρριψή του. Και αυτό όχι ως επιστροφή στο μεσαιωνικό ανορθολογισμό, αλλά στην αναζήτηση μια νέας επαναστατικής μαγείας: μια άλλη βιωματική σχέση με τη φύση και τους άλλους ανθρώπους. Στη βάση της δεν θα υπάρχει η «επιστημονική γνώση των νόμων της φύσης και της κοινωνίας» αλλά η ενεργή αναζήτηση της ευχαρίστησης, της απόλαυσης της ζωής ως ελεύθερων επιλογών των ανθρώπων. Στη «βία» της φύσης και του θανάτου, να αναζητήσουμε τη «χαρά του γίγνεσθαι», όπως θα έλεγε ο Νίτσε, πέρα από τα ψεύδη ενός δήθεν «αντικειμενικού» ορθολογισμού που θέλει να μας υποτάξει στα ταξικά συμφέροντα των «ειδικών».

Άγγελος Κ

Κριτικές στην ταινία

Διαβάστε την πολύ καλή παρουσίαση της ταινίας από τον Gatoulea

http://gatouleas.wordpress.com/2009/10/14/%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC-gatoulea-antichrist/

Ακόμα τις κριτικές του κοινού στο cine.gr

και ειδικότερα την κριτική της Μαρίνας Μαζλουμίδου και του Γιώργου Ευθυμίου
http://www.cine.gr/film.asp?id=711788&page=4

Συνέντευξη του Τρίερ

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artid=4539186

Άλλες κριτικές

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=89471

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artid=4538989

iΜαξ Χορκχάιμερ, Τεοντόρ Β. Αντόρνο, Διαλεκτική του Διαφωτισμού, εκδόσεις Νήσος, 1996.

iiMichael Lowy, Walter Benjamin: Προμήνυμα κινδύνου, εκδόσεις Πλέθρον, 2001.

Share

Category: Χωρίς κατηγορία



Σχόλια (6)

Trackback URL | Comments RSS Feed

  1. Ο/Η Κώστας λέει:

    Σε πολλά συμφωνώ με τον Άγγελο Κ. Μια διαφοροποίηση ίσως θα ήταν ότι η κινηση της γυναίκας να αποδεχθεί ότι δικαίως κατηγορήθηκαν οι γυναίκες παλιότερα-αν θημάμαι καλά λέει περίπου ότι αναγνωρίζει την κακή τους φύση- δεν νομίζω να μπορεί να ερμηνευτεί ως προτεινόμενη κριτική στάση απέναντι στον δυτικό, αντικειμενοποιητικό εργαλειακό ορθολογισμό. Νομίζω ότι εκεί πιο εύλογο θα ήταν να μιλήσει κανείς για τη λεγόμενη «ταύτιση με τον επιτιθέμενο» (ψυχαναλυτικός όρος-σημειωτέον ότι, αν πληροφορήθηκα σωστά, ο Φον Τρίερ υπέστει ή υφίσταται ακόμη ψυχανάλυση), δηλ για εσωτερίκευση του ηθικού κανόνα του χριστιανοφαλλοκρατισμου ακόμη και σε μια γυναικα, ακόμη δηλ και σε ένα θύμα(οι κυριαρχούμενοι συχνά κρίνουν τους εαυτούς τους με ηθικά κριτήρια που θέσπισαν οι κυρίαρχοι) – σύμφωνα με τον οποίο αυτή φταίει, αυτή ειναι το «κακό». Και επίσης, θα πρόσθετα-ανεξαρτήτως των προθέσεων του Τρίερ-, ενώ σαφώς υπάρχει κριτική στον ψυχρό επιστήμονα “αντικειμενικό” άντρα, που, εγκλωβισμένος σε κάποιο δόγμα της επιστήμης του αρνείται την εμπλοκή του ως υποκείμενο για να μην στρεβλώσει το “αντικείμενο” της θεραπείας, και που ακριβώς για αυτό τελικά το στρεβλώνει κατα τον χειρότερο τρόπο (η γυναίκα ακριβώς λόγω της απόστασης του άντρα, χειροτερεύει), ταυτόχρονα η γυναίκα παραιτούμενη από τον «ορθό λόγο» η δυνατότητα του οποίου δυσφημίζεται από την επικράτηση του εργαλειακού-λογιστικού λόγου ως πρότυπο ορθολογικότητας, οδηγείται ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία στο να ενσαρκώσει πραγματικά το κακό, όχι βέβαια από την κακή «φύση» της. Αφού πίστεψε ότι είναι κακή, τελικά γίνεται κιόλας.
    Έτσι νομίζω ότι μια καθ ολοκληρίαν άρνηση του ορθολογισμού (ίσως να την εννοεί ο Άγγελος Κ. διαφορετικά και να μην διαφωνούμε, αλλά για παν ενδεχομενο διευκρινίζω)- τον οποίο αν αρνηθούμε πλήρως χάνεται κάθε δυνατοτητα κριτικής- είτε στο πλαίσιο της ταινίας είτε εκτός αυτού είναι νομίζω καταδικασμένη να εκπέσει σε παράδοση στο σε μεγάλο βαθμό διαμορφωμένο από τη σημερινή κοινωνία ασυνείδητο μας, παρτακίστικο και ταυτόχρονα μαζοποιημένο, κομμένο και ραμμένο στον παραλογισμό της ζούγκλας (ο θάνατος σου η ζωή μου). Βεβαίως μια άλλη βιωματική σχέση με τη φύση και τους ανθρώπους ειναι ζητούμενη, ένα γεφύρωμα του χάσματος που έχει ανοιξει, αλλά νομίζω ότι δεν μπορούμε να οδηγηθούμε εκεί παρά αναμορφώνοντας τον Λόγο με σημαντικό γνώμονα το στοιχείο της επιθυμίας και με κριτική του δρόμου που πήρε, παρά εγκαταλείποντας τον.
    Κατα τα άλλα, τελείως πλανημένες οι κριτικές που μιλάνε για μισογυνισμό. Ακόμη και ο σνυήθως οξυδερκής Τζιπάκος την πάτησε

  2. Ο/Η aformi λέει:

    Πολύ ωραίος Κώστα…
    Άγγελος

  3. Ο/Η Δημητρης λέει:

    Άγγελε Κ. σ’ευχαριστώ πάρα πολύ για την ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΗ ανάλυση της ταινίας.
    Με βρίσκεις σε όλα σύμφωνο.
    Ομολογώ πως θεωρούσα την ταινία απλά ενδιαφέρουσα και ικανοποιητική.
    Αφου διάβασα την κριτική σου και αναλογίστηκα – ξαναφερα στο μυαλό μου σκηνές και νοήματα , κατέληξα πως η ταινία αυτή είναι ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ και ΠΛΗΡΗΣ ΝΟΗΜΑΤΟΣ.

    Να’σαι καλά , με βοήθησες να εκτιμήσω κάτι που θα προσπερνούσα άδικα.

  4. Ο/Η aformi λέει:

    Σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια φίλτατε Δημήτρη…
    Άγγελος Κ

  5. Ο/Η soyzana λέει:

    egw risteyw oti h tainia ayth einai kati tolmhro kai pera apo ta dedomena einai epipleon prototiph kai 8a huela na prosuesw oti einai tainia gia an8rwpoys me anoixta miala

  6. Ο/Η Suburian λέει:

    Εξαιρετικά διεισδυτική κριτική, η πιο ενδιαφέρουσα που έχω διαβάσει για την ταινία. Τα συγχαρητήρια μου

Αφήστε μήνυμα