Εκτυπώστε το
Δημοκρατία εναντίον φιλελευθερισμού
Η Πολιτική-Πολιτιστική Λέσχη Εκτός Γραμμής διοργάνωσε το Σάββατο 7 Απριλίου μια εκδήλωση με θέμα:
Δημοκρατία εναντίον φιλελευθερισμού.
Ομιλητές ήσαν οι:
Στάθης Κουβελάκης
καθηγητής, Kings College, Λονδίνο
Αλέξανδρος Χρύσης
καθηγητής, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Παναγιώτης Σωτήρης
διδάσκων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου διοργανώνει
Το θέμα θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον στη συγκυρία όπου ο «υπαρκτός νεοφιλελευθερισμός» ολοένα και περισσότερο συγκρούεται με τη δημοκρατία ακόμα και στην περιορισμένη αστική της εκδοχή. Δείτε τις ομιλίες στα βίντεο που ακολουθούν, πραγματικά αξίζουν τον κόπο!
Αλέξανδρος Χρύσης
Στάθης Κουβελάκης
Παναγιώτης Σωτήρης
Άγγελος Καλοδούκας
Category: Θεωρία
καλά τα λένε αλλά μπορούσαν και με πιο απλά λόγια…
Καλά τον Σωτήρη που είδα τίποτε δεν είπε.Εκτός τόπου και χρόνου.Τι νόημα είχε αυτή η εκδήλωση ειδικά σε αυτή την συγκυρία;
Δεν ανήκω βέβαια στους διοργανωτές αλλά, υποθέτω, ότι το νόημα είναι η αντιδιαστολή φιλελευθερισμού και δημοκρατίας και η υπεράσπιση της δεύτερης έναντι του πρώτου.
Ένα από τα επιχειρήματα των νεοφιλελευθέρων είναι πως ο οικονομικός φιλελευθερισμός αποτελεί την οικονομική βάση της πολιτικής δημοκρατίας. Ελεύθερη αγορά-δημοκρατικά δικαιώματα πάνε μαζί. Κάθε παρέμβαση στην ελεύθερη-αγορά οδηγεί στην παραβίαση των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Η παρέμβαση στην ελεύθερη αγορά συνιστά -όπως έγραφε ένας από τους πατριάρχες του νεοφιλελευθερισμού ο Χάγιεκ- τον “δρόμο προς την δουλεία”. Αυτό υποτίθεται πως ήταν εμφανές στα καθεστώτα του Υπαρκτού Σοσιαλισμού και τα φασιστικά καθεστώτα των δυτικών χωρών, εξίσου εμφανές όμως είναι -κατά τους νεοφιλελεύθερους- και στα “κεϋνσιανά”. (Ο Σωτήρης κάνει μια αναφορά σχετικά με την αυταρχικότητα της σοσιαλδημοκρατίας). Υποτίθεται λοιπόν ότι ελευθερία της αγοράς και πολιτικά δικαιώματα πάνε μαζί και από την στιγμή που θέλουμε το δεύτερο δεν μπορούμε να αρνούμαστε το πρώτο.
Όταν ο Φουκουγιάμα, για παράδειγμα, λέει ότι φτάσαμε στο Τέλος της Ιστορίας δεν εννοεί ότι θα πάψουν να συμβαίνουν ιστορικά γεγονότα αλλά ότι η εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης -ο Φουκουγιάμα όπως και ο αντίπαλός του Χάντιγκτον είναι “ιδεαλιστές”- έφτασε σε σχέση με την πολιτική στο ανώτερο δυνατό σημείο της· την φιλελεύθερη-δημοκρατία. Εμείς βέβαια -οι αριστεροί/ες- ισχυριζόμαστε ότι η ανθρωπότητα θα περάσει σε ένα “ανώτερο” στάδιο οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης που είναι ο κομμουνισμός. Ο Φουκουγιάμα λέει ότι είναι αδύνατον να σκεφτούμε -ή να φανταστούμε- κάτι “ανώτερο” από την φιλελεύθερη-δημοκρατία. (Πρόκειται γι’ αυτό που συνήθως εμείς ονομάζουμε “κρίση οράματος”). Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να βελτιώνουμε την φιλελεύθερη-δημοκρατία σε φιλελεύθερη-δημοκρατική κατεύθυνση. Να διεκδικούμε πιο πολλά πχ δικαιώματα. Η άλλη εναλλακτική είναι η “οπισθοδρόμηση” σε παρωχημένες ιστορικά πολιτικές μορφές, πχ στον Υπαρκτό Σοσιαλισμό, στην Θεοκρατία κλπ. Από την στιγμή όμως που αποδεχόμαστε την πολιτική “ανωτερότητα” των φιλελεύθερων-δημοκρατιών πρέπει να δεχτούμε και την “ανωτερότητα” της οικονομίας της αγοράς, όχι μόνο γιατί παράγει πιο πολύ πλούτο -το κάνει κατά τον Φουκουγιάμα και αυτό- αλλά και επειδή πάει μαζί με ένα “ανώτερο” πολιτικό σύστημα και μάλιστα το “ανώτατο” δυνατό.
Εμείς, οι αριστεροί/ες, προσπαθούμε να αποδείξουμε πως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Ότι ούτε ο καπιταλισμός είναι το “ανώτατο” οικονομικό στάδιο ούτε η φιλελεύθερη-δημοκρατία η καλύτερη δυνατή πολιτική μορφή οργάνωσης. Και καθώς δεν προτιθέμεθα να “δώσουμε συνταγές για τις κουζίνες του μέλλοντος” -αν και καμιά φορά το κάνουμε παρουσιάζοντας εναλλακτικά σχέδια οργάνωσης- επικεντρώνουμε στις αντιφάσεις ανάμεσα σε καπιταλισμό και δημοκρατία. Όπως συχνά λέμε η αστική δημοκρατία είναι “τυπική”, ενώ εμείς είμαστε με την “πραγματική” δημοκρατία, οικονομική προϋπόθεση της οποίας είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, δηλαδή του καπιταλισμού, και η αντικατάστασή της από την “κοινοκτημοσύνη” δηλαδή ο κομμουνισμός.
Βλέπουμε για παράδειγμα ότι, όπως συμβαίνει σήμερα, όταν τα δικαιώματα της ιδιοκτησίας έρχονται σε αντίθεση με την βούληση του λαού αυτό που προστατεύει η φιλελεύθερη-δημοκρατία δεν είναι η βούληση του λαού αλλά τα δικαιώματα της ιδιοκτησίας, πχ των τραπεζών. Στην ανάγκη δε, αν η βούληση του λαού είναι ισχυρή, μπορεί και να αρθεί η φιλελεύθερη-δημοκρατία με ένα πραξικόπημα. Πολιτικά αυτό μπορεί να εκφραστεί ως σύγκρουση φιλελευθερισμού και δημοκρατίας, ατομικών-συλλογικών δικαιωμάτων. Όταν, για παράδειγμα, ο λαός της Χιλής αποφασίζει, εντελώς δημοκρατικά με κάθε έννοια της λέξης, να εκλέξει τον Αλιέντε και να εθνικοποιήσει τα ορυχεία χαλκού ο στρατός επεμβαίνει και τον ανατρέπει προστατεύοντας τα “ατομικά” δικαιώματα των ιδιοκτητών. Ο τρόμος των παλιών φιλελεύθερων, στους οποίους αναφέρεται ο Σωτήρης, για το καθολικό εκλογικό δικαίωμα είναι χαρακτηριστικός. Κι αν οι φτωχοί αποφασίσουν δημοκρατικά να μας πάρουν την ιδιοκτησία επιβάλλοντας την “τυραννία της πλειοψηφίας” ή όπως λέγαμε εμείς την “δικτατορία του προλεταριάτου”;
Οι παλιοί φιλελεύθεροι έλυναν το πρόβλημα ως εξής: Σύνταγμα. Πχ στα βασίλεια, οι φιλελεύθεροι ζητούσαν έναν νόμο, μια εγγύηση, ότι ο βασιλιάς δεν θα επεμβαίνει στις ιδιωτικές υποθέσεις, θα σέβεται τα ατομικά δικαιώματα -βασικά την ιδιοκτησία- και θα τα προστατεύει έναντι όποιου θέλει να τα παραβιάσει. Ο μονάρχης έπρεπε να είναι τουλάχιστον Πεφωτισμένος. Αν αυτό δεν ήταν αρκετό -και συχνά δεν ήταν καθώς οι βασιλείς έβαζαν στο μάτι τις περιουσίες των πλούσιων αστών για τις ανάγκες του κράτους, δηλαδή τις δικές τους- χρειαζόταν να πλαισιωθεί με ένα κοινοβούλιο εκλεγμένο από τις τάξεις των ιδιοκτητών. Μόνο όσοι είχαν ιδιοκτησία μπορούσαν να έχουν πολιτικά δικαιώματα, να εκλέγουν αντιπροσώπους και να εκλέγονται ως αντιπρόσωποι. Αυτοί που δεν είχαν ιδιοκτησία -όντας εξαρτημένοι από αυτούς που είχαν- δεν μπορούσαν να έχουν και γνώμη. Είχαν την γνώμη του “αφεντικού” τους. Το ίδιο και οι γυναίκες.
Όταν όμως κατακτήθηκε το καθολικό εκλογικό δικαίωμα -που σήμαινε ότι και οι “ακτήμονες”, οι “εξαρτημένοι” δηλαδή το προλεταριάτο- μπορούσε να εκλέγει και να εκλέγεται τα πράγματα εμφανιζόταν πιο μπερδεμένα. Σε πολλές χώρες βέβαια οι ιδιοκτήτες -ή πιο σωστά οι μικροϊδιοκτήτες- ήταν πλειοψηφία. Η “δικτατορία του προλεταριάτου” που επικαλούνταν οι σοσιαλιστές δεν ήταν ακριβώς σχήμα λόγου. Τι θα συνέβαινε όμως αν ο πληθυσμός των ακτημόνων ξεπερνούσε τον αριθμό των ιδιοκτητών ή αν οι μικροϊδιοκτήτες συμμαχούσαν με τους ακτήμονες ενάντια στην μεγάλη ιδιοκτησία; Η λύση όπως είπαμε υπήρχε: Σύνταγμα. Ανεξάρτητα από το τι θέλει ή δεν θέλει η πλειοψηφία υπάρχουν κάποια δικαιώματα που είναι απαραβίαστα και όπου το κράτος -ακόμα και το δημοκρατικό- δεν μπορεί να παρεμβαίνει. Στο σπίτι μου εγώ είμαι ο άρχοντας κι ας λέει η γειτονιά ότι θέλει. (Αυτό βέβαια δεν είναι πάντα σαφές, επειδή “η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου” και η άσκηση ενός δικαιώματος μπορεί να παραβιάζει τα δικαιώματα του άλλου. Αυτό το αποφασίζουν τα δικαστήρια). Σεβόμαστε, λοιπόν, την λαϊκή κυριαρχία μόνο στον βαθμό που δεν παραβιάζει τα “ατομικά” δικαιώματα που απορρέουν από το γεγονός ότι είμαι “ιδιοκτήτης” του εαυτού μου, της εργασίας μου, των προϊόντων της εργασίας μου, των προϊόντων που οι άλλοι ιδιοκτήτες μου πούλησαν εθελοντικά, και των προϊόντων της εργασίας των άλλων που εθελοντικά μου πούλησαν την ικανότητά τους προς εργασία. Αν η λαϊκή κυριαρχία παραβιάζει αυτά τα δικαιώματα, δεν είναι νόμιμη και άρα μπορούμε και να εξεγερθούμε εναντίον της.
Εδώ βρίσκεται ένα ζήτημα που συχνά αντιμετωπίσαμε τα τελευταία χρόνια. (Το θίγει ο Σωτήρης με τις αναφορές στον Ρουσώ, στην Ολλανδία του 17ου αι., ή στο Ντόγκβιλ). Τι γίνεται όταν η λαϊκή κυριαρχία συγκρούεται με τα ατομικά δικαιώματα; Όταν για παράδειγμα μια θρησκευτική πλειοψηφία αποφασίσει να επιβάλλει δια της βίας τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις σε μια θρησκευτική μειοψηφία. Τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη δεν ταυτίζονται αναγκαστικά όπως φαίνεται ήδη στην διακήρυξη της Γαλλικής Επανάστασης και εδώ ανακύπτει μια αντίφαση ανάμεσα στον φιλελευθερισμό και στην δημοκρατία. Για τους δημοκράτες που ακολουθούν τον Ρουσώ, το “συλλογικό” προηγείται του “ατομικού”. Η κοινότητα πρέπει να επιβληθεί στο άτομο. Για τους φιλελεύθερους όπως ο Μιλ ισχύει το αντίθετο. Τα ατομικά, “ανθρώπινα”, δικαιώματα δεν μπορούν να τεθούν υπό την κρίση της πλειοψηφίας.
Θεωρητικά, ο κομμουνισμός ως διαλεκτική υπέρβαση τόσο του φιλελευθερισμού όσο και της δημοκρατίας, ξεπερνά αυτήν την αντίφαση ταυτίζοντας “πολίτη” και “άνθρωπο”. Αφού όλοι οι άνθρωποι -και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο- είναι (θα γίνουν στον κομμουνισμό) από κοινού ιδιοκτήτες των μέσων και των προϊόντων της εργασίας τους δεν τίθεται πια ζήτημα διαχωρισμού ανθρώπου και πολίτη. Μέχρι να φτάσουμε όμως εκεί το ζήτημα παραμένει -επηρεάζει και εμάς- και γι αυτό βλέπουμε τόσο συχνά εντός της αριστεράς διαφοροποιήσεις ανάλογα με τον αν προκρίνεται μια πιο “δημοκρατική” ή μια πιο “φιλελεύθερη” στάση.
Δεν ξέρω αν βοήθησα καθόλου.
http://www.bestprice.gr/item/2148881104/h-dhmokratia-kata-toy-fileleytherismoy-h-ennoia-toy-fysikoy-dikaioy-sth-filosofia-toy-spinoza