Εκτυπώστε το
Μεταβιομηχανικές φαντασιώσεις και σύγχρονος καπιταλισμός
Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-2009 έφερε στην επιφάνεια χρόνια προβλήματα που συσσωρεύονταν στην οικονομική βάση των ανεπτυγμένων καπιταλισμών του «δυτικού κόσμου». Διαρκώς αυξανόμενα προβλήματα ανταγωνιστικότητας των οικονομιών τους μέσα σε ένα διεθνές οικονομικό περιβάλλον που το χαρακτήριζε ο οξυμένος ανταγωνισμός τόσο ανάμεσα στις ανεπτυγμένες χώρες όσο και από χώρες «αναπτυσσόμενες» -Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, και όχι μόνο.
Μέχρι την κρίση του 2008-2009 τα προβλήματα εμφανιζόντουσαν ως «δευτερεύοντα» γιατί, δήθεν, ο καπιταλισμός «έχει αλλάξει». Ζούμε, υποτίθεται, (στις αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες) σε «μεταβιομηχανικές κοινωνίες» στις οποίες η βιομηχανική παραγωγή «παρακμάζει» και αυτό είναι «φυσιολογικό». Σύμφωνα με αυτό το ιδεολόγημα, πλέον η «κοινωνία της γνώσης» (η πληροφορική, ο τομέας των υπηρεσιών) έχει τη μεγαλύτερη σημασία και η βιομηχανία «μετακινείται» από τις αναπτυγμένες χώρες στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως Κίνα και Ινδία. Σε συνέντευξή του ο (συχωρεμένος πλέον…) Στιβ Τζομπς έλεγε ότι «εμείς βάζουμε το μυαλό [sic!] και αυτοί [οι Κινέζοι] τους μυς».
Τα συσσωρευμένα εμπορικά και κρατικά ελλείμματα των ανεπτυγμένων χωρών κατέδειξαν την κενότητα του ιδεολογήματος περί «μεταβιομηχανικών κοινωνιών» -ένα μεγάλο μέρος της «κοινωνίας της πληροφορικής» ήταν απλώς «φούσκα».
Για τη δημοσίευση που ακολουθεί αφορμή στάθηκαν δυο βιβλία. Το ένα είναι του Χα Τζουν Τσανγκ «23 Αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2011. Το ένατο κεφάλαιο τιτλοφορείται «Δεν ζούμε σε μια μεταβιομηχανική εποχή» και είναι πραγματικά πολύ χρήσιμο για την αποδόμηση των «μεταβιομηχανικών» ιδεολογημάτων. Το δεύτερο βιβλίο είναι των Γιάννη Ευσταθόπουλου και Ηλία Ιωακείμογλου, Ο τομέας των υπηρεσιών, η ανταγωνιστικότητα και η εργασία, Εκδόσεις Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ–AΔΕΔΥ.
Οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες
είναι οι πλέον βιομηχανοποιημένες χώρες
του πλανήτη
Ο σκοπός του ιδεολογήματος «μεταβιομηχανικές κοινωνίες» (πέραν της συγκάλυψης προβλημάτων των ανεπτυγμένων καπιταλιστικά χωρών) είναι να παρουσιάσει ως «ξεπερασμένη» την πάλη των τάξεων. Η εργατική τάξη δεν υφίσταται πλέον, ανήκει σε άλλες παρωχημένες εποχές (όπως αυτές του Μαρξ και του Λένιν). Σήμερα στην «εποχή της πληροφορικής και της γνώσης» οι κοινωνικές τάξεις στο σύγχρονο καπιταλισμό διαχωρίζονται σε «επιχειρηματίες» (που έχουν μια καλή «ιδέα», «γνώσεις») και σε «μισθωτούς» (που… δεν έχουν μια καλή «ιδέα»!).
Στη σημερινή βέβαια συγκυρία της οικονομικής κρίσης και της ανελέητης επίθεσης του κεφαλαίου στον κόσμο της εργασίας, το ιδεολόγημα καταρρέει ως «απόδειξη» για την «κατάργηση» της ταξικής πάλης στο σύγχρονο καπιταλισμό. Η ταξική πάλη υφίσταται και την αντιλαμβάνεται ο κάθε εργαζόμενο στο ίδιο του το πετσί. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι τα ιδεολογήματα αντιστέκονται πεισματικά σε κάθε οικονομικό στοιχείο ή ανάλυση.
Όσοι λοιπόν έχουν καταπιεί αμάσητο το ιδεολόγημα της «μεταβιομηχανικής εποχής» με έκπληξη και αμηχανία (ενδεχομένως…) θα αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες του δυτικού κόσμου εξακολουθούν να είναι (μακράν!) οι πλέον βιομηχανοποιημένες χώρες του πλανήτη. Σύμφωνα με την στατιστική υπηρεσία του ΟΗΕ, οι χώρες με τη μεγαλύτερη βιομηχανική παραγωγή στον κόσμο είναι:
|
Χώρα |
1990 |
1995 |
2000 |
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
2005 |
| ΗΠΑ |
1,040 |
1,289 |
1,543 |
1,460 |
1,471 |
1,488 |
1,545 |
1,493 |
| Ιαπωνία |
809 |
1,217 |
1,033 |
857 |
807 |
886 |
962 |
964 |
| Κίνα |
143 |
299 |
484 |
527 |
573 |
664 |
788 |
895 |
| Γερμανία |
437 |
517 |
392 |
389 |
407 |
490 |
566 |
594 |
| Ηνωμένο Βασίλειο |
207 |
221 |
230 |
218 |
222 |
239 |
283 |
δεν υπάρχουν στοιχεία |
| Ιταλία |
240 |
226 |
206 |
205 |
218 |
259 |
295 |
291 |
| Γαλλία |
200 |
233 |
190 |
185 |
192 |
228 |
256 |
253 |
| Νότια Κορέα |
200 |
233 |
190 |
185 |
192 |
228 |
256 |
253 |
| Καναδάς |
92 |
100 |
129 |
119 |
120 |
149 |
170 |
196 |
| Βραζιλία |
117 |
149 |
120 |
102 |
95 |
109 |
130 |
171 |
| Ισπανία |
108 |
107 |
98 |
100 |
108 |
134 |
153 |
160 |
| Μεξικό |
50 |
55 |
107 |
110 |
111 |
104 |
111 |
122 |
| Ρωσία |
201 |
104 |
73 |
77 |
54 |
64 |
92 |
117 |
| Ινδία |
50 |
60 |
67 |
68 |
72 |
84 |
100 |
116 |
Η συμμετοχή στη λίστα σε υψηλές θέσεις της Κίνας και της Ινδίας (και η πράγματι εντυπωσιακή ανάπτυξη της βιομηχανίας τους τα προηγούμενα χρόνια) κάθε άλλο παρά μετριάζει την εντύπωση της κυριαρχίας των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών στη βιομηχανική παραγωγή. Οι δυο αυτές χώρες έχουν πληθυσμό πάνω από ένα δισεκατομμύριο κατοίκους η κάθε μια και η απόλυτη (σε όγκο) βιομηχανική παραγωγή τους είναι, υπό μια έννοια, «φυσιολογική». Αν ωστόσο συγκριθεί η κατά κεφαλήν βιομηχανική παραγωγή (αναλογικά προς τον πληθυσμό) τότε φαίνεται η τεράστια απόσταση (παραγωγικότητας και τεχνολογίας) που τις χωρίζει από χώρες όπως ΗΠΑ, Γερμανία, Ιαπωνία, Βρετανία, Ιταλία.
Το 2009 οι ΗΠΑ εξακολουθούσαν να είναι η πρώτη σε βιομηχανική παραγωγή χώρα με 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια παραγωγή, η Κίνα ακολουθούσε με 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια παραγωγή. Οι στατιστικές προβολές προβλέπουν ότι η βιομηχανική παραγωγή της Κίνας θα φτάσει αυτή των ΗΠΑ είτε το 2014 είτε το 2020-2025, ανάλογα με τις στατιστικά δεδομένα που προβάλουν στο μέλλον.
Ωστόσο ακόμα και εάν αυτό πραγματοποιηθεί (και αυτό το «εάν» είναι υποθετικό) δεν θα αλλάξει με τον ίδιο ρυθμό η ποιοτική διαφορά. Η Κίνα έχει το βιομηχανικό προβάδισμα κυρίως σε χαμηλής τεχνολογίας τομείς όπως η υφαντουργία, η ένδυση, οι μικροσυσκευές. Σε αντίθεση, οι ΗΠΑ προηγούνται στην αεροναυπηγική, βιομηχανικά μηχανήματα, φαρμακευτικό και επιστημονικό εξοπλισμό. Και ασφαλώς, έχουν την πρωτοκαθεδρία στους τομείς του προγραμματισμού και του software που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην βιομηχανική παραγωγή ηλεκτρονικών προϊόντων.[1]
Η κενότητα του ιδεολογήματος «μεταβιομηχανικές κοινωνίες» στην περιγραφή των ανεπτυγμένων κρατών γίνεται αντιληπτή και στην περίπτωση χωρών που «παραδοσιακά» χαρακτηρίζονται ως «αποβιομηχανοποιημένες». Για παράδειγμα, χώρες όπως η Ελβετία και η Σιγκαπούρη θεωρείται ότι βασίζονται στις υπηρεσίες, αλλά τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως φαίνονται:
«Πολλοί πιστεύουν, για παράδειγμα, ότι η Ελβετία ευημερεί χάρη στα κλεμμένα χρήματα που κατέθεσαν οι δικτάτορες του Τρίτου Κόσμου στις τράπεζες της ή πουλώντας κουδούνες και ρολόγια-κούκους σε Ιάπωνες και Αμερικανούς τουρίστες, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για μια από τις πλέον βιομηχανοποιημένες χώρες στον κόσμο. Δεν τυγχάνει να παρατηρούμε πολλά προϊόντα που να έχουν κατασκευαστεί στην Ελβετία, επειδή πρόκειται για μια μικρή χώρα (με πληθυσμό γύρω στα 7 εκατομμύρια), οπότε ο συνολικός αριθμός των προϊόντων είναι μικρός, και επειδή εξειδικεύεται σε προϊόντα της παραγωγικής διαδικασίας, όπως μηχανήματα και βιομηχανικά χημικά και όχι σε καταναλωτικά αγαθά που είναι πιο ορατά. Η Ελβετία έχει τη μεγαλύτερη βιομηχανική παραγωγή στον κόσμο (η μόνη που μπορεί να την ξεπερνά είναι η Ιαπωνία, ανάλογα με τη χρονιά και τα διαθέσιμα στοιχεία). Η Σιγκαπούρη είναι επίσης μια από τις πέντε πιο βιομηχανοποιημένες οικονομίες του κόσμου (και πάλι με βάση την προστιθέμενη βιομηχανική αξία ανά κάτοικο). Η Φινλανδία και η Σουηδία συμπληρώνουν την πεντάδα».[2]
Κρίση και «αποβιομηχανοποίηση»
Παρά ταύτα, είναι γεγονός ότι η συμμετοχή της βιομηχανίας στο ΑΕΠ των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών κρατών βαίνει μειούμενη. Για παράδειγμα, η σύνθεση του ΑΕΠ των ΗΠΑ το 2010 ήταν:
Γεωργία: 1.2%
Βιομηχανία: 22.2%
Υπηρεσίες: 76.7%
Πως εξηγούνται αυτά τα νούμερα την ίδια στιγμή που οι αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες παραμένουν οι πλέον βιομηχανοποιημένες;
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ο τομέας των υπηρεσιών παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ειδικότερα τις τελευταίες δυο-τρεις δεκαετίες οι λόγοι είναι πολλοί:
«Σε ότι αφορά τα νοικοκυριά, πραγματοποιούν μια μετατόπιση της καταναλωτικής ζήτησής τους προς τις υπηρεσίες, για μια σειρά κοινωνικών ή δημογραφικών λόγων: πρώτον, οι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες έχουν εισέλθει σε περίοδο δημογραφικής γήρανσης με αποτέλεσμα την αυξανόμενη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας, δεύτερον, οι συνθήκες παρατεταμένης ανεργίας και εργασιακής ανασφάλειας εξωθούν τα νοικοκυριά σε αυξανόμενη κατανάλωση υπηρεσιών εκπαίδευσης και κατάρτισης, τρίτον, η αλλαγή της θέσης της γυναίκας στην οικονομία και την οικογένεια οδηγεί σε αυξανόμενη εξωτερίκευση παραδοσιακών λειτουργιών της οικιακής εργασίας η οποία (εξωτερίκευση) προκαλεί ισχυρή ανάπτυξη του κλάδου της εστίασης (αλυσίδες «έτοιμου» φαγητού, fast food κ.λπ.) και της φροντίδας παιδιών και ηλικιωμένων, τέταρτον, η θεαματική ανάπτυξη της βιομηχανίας του θεάματος, της ψυχαγωγίας, των ταξιδιών και των τουριστικών δραστηριοτήτων».[3]
Η σχετική υποχώρηση της βιομηχανικής παραγωγής ως προς το ΑΕΠ στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες δεν περιγράφει ακριβώς ολόκληρη την αλήθεια. Μέρος αυτής της υποχώρησης είναι ζήτημα στατιστικής καταγραφής. Ένα σημαντικό κομμάτι της πληροφορικής ή των τηλεπικοινωνιών θα μπορούσε να καταγραφεί ως βιομηχανία και όχι ως τομέας υπηρεσιών:
«Μια μελέτη της βρετανικής κυβέρνησης εκτιμά ότι μέχρι και το 10% της μείωσης της βιομηχανικής απασχόλησης στη Βρετανία μεταξύ 1998 και 2006 ενδεχομένως και να οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένες βιομηχανικές εταιρείες, όταν άρχισαν να δραστηριοποιούνται κυρίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών, ζήτησαν από τη στατιστική υπηρεσία να τις αναταξινομήσει ως εταιρείες παροχής υπηρεσιών, παρά το γεγονός ότι εξακολουθούσαν να ασχολούνται και με ορισμένες βιομηχανικές δραστηριότητες».[4]
Πολλοί εργαζόμενοι που σήμερα κατατάσσονται στον τομέα των υπηρεσιών θα μπορούσαν κάλλιστα να καταταχθούν στους «παραδοσιακούς» εργάτες. Το κατώτερο προσωπικό των νοσοκομείων (νοσοκόμες, νοσοκόμοι, καθαρίστριες κ.λπ.), λιμενεργάτες, φορτηγατζήδες, οδηγοί λεωφορείων και τρένων, όλοι αυτοί θεωρούνται εργαζόμενοι στις υπηρεσίες. Υπάρχει ελάχιστη (έως καμία) διαφορά ανάμεσα σε έναν εργαζόμενο σε φαστφουντάδικο (τομέας υπηρεσιών) και έναν που δουλεύει σε μια βιομηχανική μονάδα τροφίμων (βιομηχανικός τομέας).
Η μυθολογία περί «μεταβιομηχανικής κοινωνίας» αποκρύπτει ότι η μείωση του βιομηχανικού τομέα στο ΑΕΠ οφείλεται στη σχετική πτώση των τιμών των βιομηχανικών προϊόντων λόγω πολύ μεγαλύτερης παραγωγικότητας της εργασίας στη βιομηχανία απ’ ότι στον τομέα των υπηρεσιών:
«Το μεγαλύτερο ποσοστό (αν και όχι το σύνολο) της συρρίκνωσης του βιομηχανικού τομέα από την άποψη της συνολικής παραγωγής δεν οφείλεται στη μείωση σε απόλυτους αριθμούς των παραχθέντων βιομηχανικών προϊόντων, αλλά στην πτώση της τιμής τους σε σχέση με τις τιμές της παροχής υπηρεσιών, οι οποίες διαμορφώνονται από την ταχύτερη αύξηση της παραγωγικότητας (απόδοση ανά μονάδα παραγωγής).
[…] αν προσαρμόσετε τις μεταβολές σε σχετικές τιμές (ή αν, για να χρησιμοποιήσουμε τεχνικούς όρους, υπολογίσετε σε αμετάβλητες τιμές), η συρρίκνωση της βιομηχανίας στις πλούσιες χώρες δεν είναι τόσο έντονη όσο φαίνεται. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της Βρετανίας, το ποσοστό της βιομηχανίας επί του συνόλου της παραγωγής, χωρίς να υπολογίσουμε τη σχετική επίδραση των τιμών (ήτοι τις τρέχουσες τιμές), μειώθηκε πάνω από 40% μεταξύ 1955 και 1990 (από 37% σε 21%). Αν, όμως, συνυπολογίσουμε τη σχετική επίδραση των τιμών, η μείωση περιορίζεται σε λίγο πάνω από 10% (από 27% σε 24%)».[5]
Η κατακόρυφη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας που έφερε και τη μείωση της απασχόλησης στη βιομηχανία γίνεται φανερή στην αυτοκινητοβιομηχανία. Σήμερα οι εργαζόμενοι στην αυτοκινητοβιομηχανία είναι οκτώ φορές πιο παραγωγικοί απ’ ότι οι συνάδελφού τους τριάντα χρόνια πριν.[6]
Η στατιστική υποχώρηση της βιομηχανίας σε σχέση με τον τομέα των υπηρεσιών στο ΑΕΠ των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών αποκρύπτει τη σημαντική αλληλοδιαπλοκή βιομηχανικού τομέα και υπηρεσιών σε σημείο που να καθίσταται σχεδόν ανέφικτη η στατιστική κατάταξη των επιχειρήσεων:
«Η μεταποιητική βιομηχανία εξαρτάται όλο και περισσότερο, για σημαντικές συνιστώσες της ανταγωνιστικότητάς της, από μια σειρά υπηρεσιών που προμηθεύεται από ένα ιδιαίτερο τμήμα του τριτογενούς, τις «υπηρεσίες για τις επιχειρήσεις» (business services). Αυτό το φαινόμενο σχετίζεται και με το γεγονός της εξωτερίκευσης μιας σειράς εργασιών (outsourcing, subcontracting) που η βιομηχανική επιχείρηση παλιότερα πραγματοποιούσε στο εσωτερικό της και τις οποίες τώρα αναθέτει όλο και περισσότερο σε επιχειρήσεις υψηλής ειδίκευσης και εξειδίκευσης του τομέα των υπηρεσιών (λογιστική, χρηματοοικονομική διαχείριση, marketing, διαχείριση ανθρώπινων πόρων κ.ά.) Η ανταγωνιστικότητα της μεταποίησης εξαρτάται έτσι από την ποιότητα αυτού του ιδιαίτερου τμήματος του τριτογενούς που είναι οι «υπηρεσίες για τις επιχειρήσεις».
[…]
Μέσω αυτής της αυξανόμενης αλληλεξάρτησης των βιομηχανικών επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων των υπηρεσιών τείνει να δημιουργηθούν παραγωγικά συμπλέγματα στα οποία συμμετέχουν επιχειρήσεις από αμφότερους τους τομείς. Σε ότι αφορά τον τουρισμό, χαρακτηριστικό είναι ότι δεν εμφανίζεται ως κλάδος ή τομέας σε καμία καθιερωμένη κατάταξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων, και τον αποκαλούμε «τουριστικό κλάδο» ή «τουριστική βιομηχανία» μόνον καταχρηστικά, διότι περιλαμβάνει ετερογενείς παραγωγικές δραστηριότητες άλλων κλάδων (ξενοδοχεία, εστίαση, τουριστικά γραφεία, κατασκευές κλπ) που συγκροτούν το παραγωγικό σύμπλεγμα του τουρισμού.
[…]
Η αυξανόμενη αλληλεξάρτηση βιομηχανίας, αγροτικού τομέα και υπηρεσιών, θέτει σε αμφισβήτηση την παραδοσιακή διαίρεση του παραγωγικού συστήματος σε πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα».[7]
Συμπερασματικά:
Η φιλολογία περί «αποβιομηχανοποίησης» αποκρύπτει άλλες αιτίες που βρίσκονται στη ρίζα των προβλημάτων των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών:
Ι) Τον αυξανόμενο διεθνώς ανταγωνισμό που συμπιέζει το ποσοστό κέρδους στη βιομηχανία και οδηγεί σε συρρίκνωση της απασχόλησης και κλεισίματα επιχειρήσεων.
ΙΙ) Την παρακμή βιομηχανικών τομέων στις ανεπτυγμένες χώρες (λόγω της ανταγωνιστικής πίεσης από άλλες καπιταλιστικές χώρες, όπως η Κίνα) με αποτέλεσμα ελλειμματικά ισοζύγια πληρωμών και διόγκωση της ανεργίας. Η διαδικασία αυτή δεν περιγράφεται σωστά με τον όρο «αποβιομηχανοποίηση». Τα κλεισίματα βιομηχανικών μονάδων προκύπτουν από το γεγονός ότι δεν είναι ανταγωνιστικές στη διεθνή αγορά (δεν προσφέρουν δηλαδή ένα επαρκές ποσοστό κέρδους στους καπιταλιστές) γεγονός που καμιά ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών δεν μπορεί να αντισταθμίσει. Πράγμα που γίνεται αντιληπτό στην παρούσα κρίση με την διόγκωση των ελλειμμάτων στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.
ΙΙΙ) Την κρίση υπερπαραγωγής και υπερσυσσώρευσης που πλήττει τον παγκόσμιο καπιταλισμό συνολικά και αναγκάζει το κεφάλαιο να στραφεί από την παραγωγική διαδικασία προς πιο κερδοφόρες δραστηριότητες όπως είναι ο χρηματοπιστωτικός τομέας και η λεγόμενη κερδοσκοπία. Ωστόσο, όπως σωστά υπογραμμίζει ο Χα Τζουν Τσανγκ, αυτό οδηγεί σε πτώση της συνολικής παραγωγικότητας της εργασίας στην οικονομία, στην τεχνολογική υστέρηση και στα αυξανόμενα εμπορικά ελλείμματα.
Άγγελος Καλοδούκας
Σημειώσεις
[1] http://moneywatch.bnet.com/economic-news/blog/macro-view/manufacturing-surprise-the-us-still-leads-in-making-things/2134/
[2] Χα Τζουν Τσανγκ «23 Αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2011, σελ. 144-145.
[3] Γιάννης Ευσταθόπουλος, Ηλίας Ιωακείμογλου, Ο τομέας των υπηρεσιών, η ανταγωνιστικότητα και η εργασία, Εκδόσεις Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ – AΔΕΔΥ.
[4] Στο ίδιο, σελ. 136.
[5] Στο ίδιο, σελ. 132.
[7] Γιάννης Ευσταθόπουλος, Ηλίας Ιωακείμογλου, Ο τομέας των υπηρεσιών, η ανταγωνιστικότητα και η εργασία, Εκδόσεις Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ – AΔΕΔΥ.
Category: Άρθρα για την οικονομία
Πολύ ωραίο άρθρο περί «αποβιομηχανισης» και άλλων… σταδιακών θεωριών ταξικής συνεργασίας. Στα συμπεράσματα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και (4) την τάση αυτοματοποίησης της παραγωγής. Σωστά?
Σωστά, σύντροφέ μου.
Πολύ σωστά λες σε ένα σημείο ότι μέρος των υπηρεσιών θα μπορούσαν να καταγραφούν ως βιομηχανία. Θα συνέχιζα το σκεπτικό αυτό, σημειώνοντας πως περίπου το σύνολο των οργανωμένων ιδιωτικής προέλευσης παρεχόμενων υπηρεσιών, λειτουργούν με βιομηχανικά κριτήρια (τουρισμός, πληροφορική και διαδίκτυο κλπ).
Κάνετε μια τοσο εμπεριστατωμένη ανάλυση , αλλά μάλλον την αδικείτε.
Θεωρείτε μονοσήμαντα της ταξική πάλη ως ζήτημα του «βιομηχανικού προλεταριάτου» και ταυτόχρονα βλέπετε την οικονομία από την πλευρά τών δραστηριοτήτων και οχι της απασχόλησης.
Είναι ενα ζήτημα η ιδεολογική διαχείριση της περίπλοκης κατάστασης των συγχρονων κοινωνιών και άλλο η απάρνηση του φαινομένου.
Τα στοιχεία σας δεν αναφέρονται καθόλου σε απασχόληση αλλά σε αξίες.
Μέ καποιο τρόπο ταυτίζετε τις παραγώμενες αξίες με την ταξική φύση των σχέσεων που αναδύονται, ενώ προσπερνάτε το πραγματικό ερώτημα : Πως αρθρωνεται η ταξική πάλη σε κοινωνίες οπου η πλειοψηφία των μισθωτών εργάζεται σε υπηρεσίες;
Στην έγκυρη επιδιώξη σας να αντιμετωπισετε ιδεολογήματα εξαφανησης της ταξικής πάλης, προσκομίζετε ένα συμπέρασμα που αδικεί τον πλούτο της εργασίας σας. Απαντάτε οτι υπάρχει ταξικη παλη γιατί η λογιστική αξία της βιομηχανίας στις βιομηχανικές χωρες ειναι πολυ μεγαλυτερη από οτι νομιζουμε.
Πάντα με εκτίμηση
Γ.Παγιασλής
Είναι ένα πράγμα το ιδεολόγημα κι ένα άλλο η υλική του βάση. Ως προς την ιδεολογική χρήση των εξελίξεων στην παραγωγή είναι αδιάφορο αν αυτές είναι μεγάλης ή μικρής εκτάσεως. Έτσι το να μειώνουμε το μέγεθος του πράγματος τεχνητά δεν αποτελεί αντεπιχείρημα στην ιδεολογική χρήση του. Για παράδειγμα η διαίρεση που προτείνεις του όγκου του βιομηχανικού προϊόντος δια του πληθυσμού δεν είναι νόμιμη. Θα μπορούσε αίφνης να υποστηριχθεί ότι η « Κίνα » (η κινέζικη αστική τάξη) με μικρό συντελεστή βιομηχανικού προϊόντος ανά κάτοικο διαθέτει και ένα αναξιοποίητο ακόμα «εργατικό δυναμικό» (νυν φτωχοαγρότες) εν αντιθέσει με τις ΗΠΑ πχ όπου η εισαγωγή εργατών είναι απαραίτητη για να κρατηθεί ένα κρίσιμο επίπεδο ανεργίας. Επιπλέον ούτε αυτή η διαίρεση μπορεί να παρακάμψει την ιλιγγιώδη αύξηση της κινεζικής βιομηχανίας κατά 6,25 φορές λέει το κομπιουτεράκι μου μέσα σε 20 χρόνια όταν η αντίστοιχη στις ΗΠΑ παραμένει σχεδόν σταθερή. Η τάση είναι νομίζω σαφής. Ο δευτερογενής τομέας εδώ και 30 χρόνια μετακομίζει στον πάλαι ποτέ τρίτο κόσμο και οι υπηρεσίες διογκώνονται στον δυτικό κόσμο παρά τα όποια στατιστικά παρατράγουδα. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι οι στατιστικές των διεθνών καπιταλιστικών think tanks θα παραποιούσαν την πραγματικότητα στραβώνοντας εαυτούς και αλλήλους για λόγους απλώς προπαγάνδας. Η προπαγάνδα μπορεί να μαγειρέψει αυτά τα ίδια στοιχεία και να κάνει τη δουλειά της. Προπαγάνδα είναι, τι να την κάνει την τεκμηρίωση! Ίσως η διόγκωση του τριτογενούς όπου η αναλογία μεταβλητού-σταθερού κεφαλαίου είναι ευνοϊκότερη να αντισταθμίζει την ακριβώς αντίστροφη οργανική σύνθεση του κεφαλαίου που υπάρχει στον δευτερογενή. Με διάφορους τρόπους θα μπορούσε να μεταφερθεί υπεραξία από τον τριτογενή στον δευτερογενή. (Ας πούμε με μια πολιτική τιμών: ο δευτερογενής πουλάει πες ενέργεια σε τιμές πάνω από την αξία στον τριτογενή, που κάνει το αντίστροφο με το δικό του προϊόν συμπιέζοντας τους μισθούς, ώστε ένα μέρος της απόλυτης αυτής υπεραξίας να διοχετεύεται στον δευτερογενή ως βροχή σε ξερό χώμα). Η υλική βάση του ιδεολογήματος της αποβιομηχάνισης δεν θα μπορούσε, τουλάχιστον εν μέρει, να βρίσκεται και εκεί;
Είναι πολύ ενθαρρυντικό το ότι αρχίζετε και ψάχνετε ΚΑΤΩ από το ΑΕΠ. Ηταν καιρός! Δεν αντεχόταν άλλο η νοοτροπία «η ελλάδα παράγει 230 δις. Αυτό παράγει. Ουφ!»
Παρατήστε τους άσχετους. Ο Χα Τζουν Τσανγκ είναι μια καλή αρχή. Συνεχίστε με το kicking away the ladder του ιδίου.
Όντως δεν υπάρχει κάποια “μεταβιομηχανική” κοινωνία. Για την ακρίβεια, αν θα θέλαμε σώνει και ντε να δώσουμε ένα σχετικό χαρακτηρισμό -κατά την γνώμη μου η έννοια του ύστερου καπιταλισμού είναι αρκετή- θα έπρεπε μάλλον να μιλήσουμε για “υπερβιομηχανική” κοινωνία αφού η πλέον χαρακτηριστική της τάση συνίσταται στην “εκβιομηχάνιση”, στην επέκταση των βιομηχανικών σχέσεων και μεθόδων εργασίας, σε μη-βιομηχανικούς -με την παραδοσιακή έννοια- τομείς. Ας σκεφτεί μόνο κανείς/μια τι ακριβώς σημαίνει σήμερα “αγροτική” παραγωγή. Να σημειώσω μόνο πως αυτή η διαδικασία εμπορευματοποίησης-προλεταριοποίησης-βιομηχανικής οργάνωσης είναι χαρακτηριστικό όχι μόνο του “νεοφιλελεύθερου” καπιταλισμού αλλά και του “κεϋνσιανού” και με την έννοια αυτή ο δεύτερος είναι προϋπόθεση του πρώτου.
Μερικές παρατηρήσεις πάνω στο θέμα και στα σχόλια
1.@Γ.Παγιασλή
ρωτάτε «Πως αρθρωνεται η ταξική πάλη σε κοινωνίες οπου η πλειοψηφία των μισθωτών εργάζεται σε υπηρεσίες;»
Εχουμε ένα κορυφαίο παράδειγμα «άρθρωσης» της ταξικής πάλης σε τέτοιες κοινωνίες: τον Μάη του ’68. Στην μεγαλύτερη γενική απεργία της ιστορίας δεν συμμετείχαν μόνο οι εργάτες της Ρενώ αλλά και οι …ποδοσφαιριστές, οι χορεύτριες των καμπαρέ, ακόμα και οι νεκροθάφτες! Επίσης από πρόσφατα παραδείγματα στην Ελλάδα, δεν είδαμε οι εργαζόμενοι στις «υπηρεσίες» που λέγονται εκπαίδευση ή υγεία να υπολείπονται σε μαχητικότητα ή να μην κινητοποιούνται με τον κλασικό συνδικαλιστό τρόπο. Το ότι δεν το έχουμε δει αυτό ακόμα σοτυς εργαζόμενους των Goody’s μάλλον έχει να κάνει με πολιτικούς και συνδικαλιστικούς λόγους και όχι με αντικειμενικούς λόγω θέσης τους στον τομέα των «υπηρεσιών». Είμαι σίγουρος ότι αντικειμενικά μπορούν να αναδείξουν τον ίδιο ριζοσπαστισμό π.χ. με τους οικοδόμους οι οποίοι μεταπολεμικά κι αυτοί δούλευαν σε «μαγαζιά» με 5-10 εργαζομενους το καθένα και όχι σε τεράστιες επιχειερήσεις όπως το εργοστάσιο Πουτίλοβ των 50.000 εργαζομένων.
2. Βιομηχανικός τομέας χωρίς υπηρεσίες δεν μπορεί να υπάρξει και να αναπτυχθεί. Ούτε οι πρώτες ύλες, ούτε τα προιόντα της βιομηχανίας μπορούν να δημιουργηθούν και να διακινηθούν και να φτάσουν στην «αγορά» αν δεν υπήρχε πχ. αυτή η «υπηρεσία» του κλάδου των μεταφορών. Επίπλέον αν δεν είχαν αναπτυχθεί «υπηρεσίες» όπως η δημόσια υγεία, η δημόσια παιδεία, ακόμα και η «διασκέδαση» -βασικοί παράγοντες αυξησης της παραγωγικότητας- η βιομηχανική παραγωγή θα ήταν ακόμα στην εποχή του 19ου αιώνα. Κι αν δεν πιστεύετε εμένα ρίξτε μια ματιά στην Κίνα και στην Ινδία: ενώ σε όλες τις πλούσιες καπιταλιστικές χώρες η «υπηρεσία» που λέγεται εκπαίδευση είναι στάσιμη ή συρρικνώνεται (και σε εκπαιδευτικούς και σε εκπαιδευόμενους), σε αυτές τις χώρες η εκπαίδευση από την βασική μεχρι την τριτοβάθμια βρίσκεται σε μια τεράστια έκρηξη μαζικοποίσης (η κίνα μπορεί να έχει απόθεμα αγροτών που μεταναστεύουν στις πόλεις να γίνουν εργάτες, αλλά από ειδικευμένους εργάτες έχει αρχίσει να έχει ελλείψεις εξού (και λόγω των παράνομων απεργιών φυσικά) οι εργατικοί μισθοί αυξάνονται με τουλάχιστον 30% ετησίως τα τελευταία χρόνια.)
3. Αν δεν με απατάει μνήμη μου, ο Μαρξ έγραφε ήδη από το Κομμουνιστικό μανιφέστο ότι ο καπιταλισμός έχει την ταση να «προλεταριοποιεί» τους πρώην «ειδικούς» (γιατρούς κλπ). Είμαι σίγουρος ότι ο Μαρξ μπροστά στην σύγχρονη δομή της εργατικής τάξης θα είχε ασχοληθεί πιο εκτεταμένα στο ζήτημα της παραγωγικής και μη παραγωγικής εργασίας. Οι διαφημιστές, οι δικηγόροι, οι μπάτσοι, προφανώς δεν κάνουν παραγωγική εργασία και κάποιοι κλάδοι εξ’ αυτών δεν ανήκουν καν στην εργατική τάξη (όπως οι μπάτσοι). Αλλά ο μεταφορέας που μεταφέρει τα υλικά σε ένα στιατόριο, η καθαρίστρια που το καθαρίζει ώστε να μην έχουν σαλμονέλα τα φαγητά και ο σερβιτόρος που σερβίρει το φαγητό, σε τι διαφέρουν από το μάγειρα που τα μαγειρεύει? Εγώ δυσκολεύομαι να χαρακτηρίσω «υπηρεσία» και «μη παραγωγικές» τέτοιες δουλειές αφού χωρίς αυτές, το φαγητό στο τραπέζι δεν θα έφτανε ποτέ.
Α, και για τον ανώνυμο που αναρωτιέται σε τι συνίσταται το ΑΕΠ της Ελλάδας, η πραγματικόττητα είναι ότι μοιάζει των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, τίποτα περισσότερο αλλά και τίποτα λιγότερο από αυτό. Αυτό τουλάχιστον λένε τα στοιχεία της Παγκόσμιας τράπεζας http://www.dea.org.gr/images/stories/periodiko/da19/2krisi_page_07.jpg
Με εντυπωσίασε η απάντηση του Γ.Παγιασλή διότι είχα τις ίδιες σκέψεις στο μυαλό μου, αλλά ούτε και εγώ δεν θα μπορούσα να τις διατυπώσω τόσο καθαρά.
Να προσθέσω, λοιπόν, ότι δεν πρέπει να ταυτίζουμε τον εργαζόμενο με τον βιομηχανικό εργάτη. Να δούμε ποια είναι σήμερα η σύγχρονη εργατική τάξη.
Κύριο συμπέρασμα -και εκεί νομίζω καταλήγει στη μελέτη του και ο Ευσταθόπουλος- είναι ότι έχει αλλάξει η ζήτηση των κοινωνιών. Ο άνθρωπος δεν καταναλώνει πια μονάχα φαΐ, ρούχα και γενικότερα υλικά αγαθά. Θα ταξιδέψει, θα πάει κινηματογράφο κτλ. Αυτή είναι κυρίως η αιτία της τριτογενοποίησης και δευτερευόντως η μεταφορά της βιομηχανίας στην Κίνα.
Η άλλη μελέτη στην οποία αναφέρεσαι έχει το χαρακτηριστικό ότι προσπαθεί να πει κάποια γενικώς σωστά πράγματα, αλλά σε πολλά σημεία «λυγίζει το κλαδί από την ανάποδη».
Τελικά το ζητούμενο είναι να δούμε -όπως ειπώθηκε- τι μορφές μπορεί να πάρει η ταξική πάλη στις σύγχρονες κοινωνίες.
Καλή συνέχεια!
Μα ο άνθρωπος ποτέ δεν κατανάλωνε “μονάχα φαΐ, ρούχα και γενικότερα υλικά αγαθά”. Η νόμιμη -κατά την γνώμη μου- ένσταση απέναντι σε μια “φετιχιστική” στάση ενός μέρους της αριστεράς απέναντι στο “βιομηχανικό προλεταριάτο” και στην “υλική παραγωγή” δεν πρέπει να μας οδηγεί στο να μην βλέπουμε την εκβιομηχάνιση που συντελέσθηκε και εξακολουθεί να συντελείται. Μήπως λοιπόν πριν μπούμε στην διαδικασία “να δούμε ποια είναι σήμερα η σύγχρονη εργατική τάξη” πρέπει να δούμε ποια είναι σήμερα η σύγχρονη βιομηχανία; Γιατί άραγε ο τουρισμός ή ο κινηματογράφος δεν είναι βιομηχανίες; Γιατί αλήθεια ο/η εργάτης/τρια που ρυθμίζει μέσω ενός υπολογιστή το α ή το β σε μια χημική βιομηχανία είναι περισσότερο βιομηχανικός από έναν/μια διορθωτή/τρια σε κάποια εκδοτική επιχείρηση; Ο/Η εργαζόμενος/η σε μια εταιρεία καθαρισμού είναι η επανέκδοση της “ψυχοκόρης” που διαβάζουμε στα μυθιστορήματα ή της “υπηρεσίας” που βλέπουμε στις ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου; Τα εμπορικά κέντρα είναι μπεζεστένια με μοντέρνα αρχιτεκτονική; Πόσοι “εργολάβοι” είναι όντως “ελεύθεροι επαγγελματίες” και όχι απλώς εργάτες με το κομμάτι;
Νομίζω πως αν δεν δούμε αυτούς τους μετασχηματισμούς δεν θα μπορέσουμε να δούμε και την σύγχρονη εργατική τάξη. Η διαδικασία μετατροπής όλο και περισσότερων πραγμάτων σε εμπορεύματα και των εμπορευμάτων σε βιομηχανικά προϊόντα -των ανθρώπων συμπεριλαμβανομένων- συνοδεύει τον καπιταλισμό σε όλη την ιστορία του. Είναι ο καπιταλισμός!
@Antiracist
Προφανώς το σχόλιο μου αναφέρεται στην ανάρτηση.
Ας το επαναλάβω επιγραμματικά.
Πολλες πλευρές της ριζοσπαστικής αριστεράς στην έντιμη και έγκυρη προσπαθεια τους να αποκρούσουν θεωρίες εξαφάνησης της ταξικης πάλης, επιστρέφουν στην θαλπωρή ενός παρωχημένου σχήματος που προσφέρει ασφάλεια.Η κριτική μου είναι παραγωγική εμπλουτιστική και ετσι θα ηθελα να ειδωθεί.
Διαβάζω το σχόλιο σας, και κινείται σε μια κατεύθυνση που νομίζω οτι διερευνά το πραγματικό πρόβλημα.
Αν δούμε το προβλημα στην Ελληνική διάσταση τότε γίνεται ακομη πιο περίπλοκο, καθώς ο κύριος όγκος των ανέργων προέρχεται από τη λεγόμενη «μικρη» επιχειρηματικότητα , την οποία σκοπιμα με ασαφή κριτήρια φλερταρει συμπασα η ελληνική αριστερά ,της πιο ριζοσπαστικής συμπεριλαμβανομένης.
Αρα το πως σχηματιζεται, μορφοποιειται και εκφραζεται η ταξικη πάλη είναι αρκετά πιο περιπλοκο, για να αποτυπωθεί με λογιστικές αποτυπώσεις (όπως γινεται στην ανάρτηση) η με κοινωνιολογικές αποτυπώσεις (φοιτητές, ανεργοι, κλπ)
Προσυπογράφω τους προβληματισμούς σας.
@Α.Πολίτη
Τα ιστολόγια που καλιεργούν τη διασταύρωση απόψεων ( τετοιο είναι η Αφορμή), προσφερονται για παραγωγικές συμφωνίες.
Εδω διεξάγεται ένας παρόμοιος διάλογος
http://techiechan.com/?p=1491
Ας πάρουμε για παράδειγμα την Μεγάλη Βρετανία, την κάποτε μεγαλύτερη εξαγωγική χώρα του πλανήτη, την πρώτη βαρια βιομηχανική χώρα. Προ της Θάτσερ είχε 7 εκατ βιομηχανικούς εργάτες τωρα έχει 2.5 εκατ ενω η παραγωγή της απο το 2005 μειώθηκε 10%.
Τι έγιναν η εξόρυξεις άνθρακα, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, οι κατασκευές πλοίων και η βιοτεχνία; Απλά πράγματα, μεταφορά κεφαλαίου απο χώρους με ιδιαίτερη συνδικαλιστική επιρροή, οπου η μάχη για το μισθό και τα εργασιακά ήταν σφοδρή σε χώρους χωρίς συνδικαλιστική πίεση. Η δύναμη των συνδικάτων περιόριζε κατα πολύ τα κέρδη των καπιταλιστών. Αυτό μέσα στο Θατσερικό κλίμα των ιδιωτικοποιήσεων και των οφ σορ.
Μπορεί οι σύγχρονες ανεπτυγμένες κοινωνίες να μην είναι εντελώς αποβιομηχανομποιημένες κατά την έννοια των υποστηριχτών της (βλέπε και άυλη εργασία). Σίγουρα όμως απο την καπιταλιστική κρίση του 70 μέχρι τώρα η βιομηχανικη παραγωγή έχει μειωθεί δραστικά…χωροταξικά, δηλαδή στον μέχρι τότε γεωγραφικό της χώρο… Κάτι που αλλάζει αν πάρουμε υποψη τη μεταφορά κεφαλαίου σε φτωχότερες χώρες οπου ο ταξικός αγώνας είναι σε προτόγονη κατάσταση και που ο κόσμος της εργασίας δεν μπορεί να περιορίσει τα κέρδη των καπιταλιστών. Ο παράγοντας που καθορίζει την παραγωγή ήταν και θα είναι το μεταβλητό κεφάλαιο και η ταξικές του διεκδικήσεις.
Η μείωση κάποιων κλάδων της παραγωγής και η ανάπτυξη άλλων δεν συνιστά αποβιομηχάνιση. Κανέναν λόγο δεν έχουμε να μένουμε πιστοί/ες σε κάποιες διακρίσεις που ιστορικά είχαν κάποιο νόημα αλλά πλέον δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Το αν ένα «αγαθό» παράγεται βιομηχανικά ή όχι καθορίζεται από την διαδικασία από την οποία παράγεται και όχι από το αν καλύπτει ανάγκες του κορμιού ή του μυαλού, όπως μας λέει και ο Μαρξ ήδη από την πρώτη σελίδα του Κεφαλαίου.
Τέλος πάντων, δεν νομίζω πως ο ταξικός αγώνας σε χώρες όπως η Βραζιλία είναι ακριβώς σε «προτόγονη κατάσταση».
Πλανώνται , φοβάμαι δύο συγχύσεις στην κουβέντα. Η μία αφορά το δίπολο βιομηχανικός εργάτης – εργατική τάξη και η άλλη το δίπολο δευτερογενής – τριτογενής τομέας. Ως προς την πρώτη: Το προτέρημα που έχουν οι βιομηχανικοί εργάτες είναι πολιτικό. Είναι συγκεντρωμένοι, εύκολα προσβάσιμοι στην αγκιτάτσια και προπαγάνδα της «πολιτικής πρωτοπορίας» της εργατικής τάξης και με μεγάλο πολιτικό βάρος εάν αφυπνισθούν ταξικά. Αν 9 στις 10 επιχειρήσεις στην Ελλάδα είναι μικρές, τότε ανεξάρτητα από το αν ανήκουν στο δευτερογενή ή στον τριτογενή τομέα το πλεονέκτημα της συγκέντρωσης δεν υπάρχει για τους εργάτες τους και αυτό δεν τους κάνει λιγότερο «εργάτες». Όποιος παράγει με τα χεράκια του ή με το μυαλό του και για λογαριασμό κάποιου άλλου πράγματα που έχουν αξία χρήσης με σκοπό να πουληθούν, είναι εργάτης. Και φυσικά αληθεύει ο ισχυρισμός της ανάρτησης ότι ο υπάλληλος του φαστ φουντ είναι εργάτης, όπως επίσης και ο προγραμματιστής που δουλεύει στου Γκέιτς.Αλλά ο Γκέιτς σαφώς και δεν είναι μεταποίηση και ορθώς θα κατατασσόταν στον τριτογενή. Το που είναι ο εργάτης όμως είναι ένα άλλο πράγμα από τη δεύτερη αυτή σύγχυση μεταξύ δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. Η σχετική μετατόπιση δευτερογενούς και τριτογενούς είναι ένα γεγονός που δεν μπορεί να το διαγράψει ο σκεπτικισμός της ανάρτησης σχετικά με τη στατιστική αποτίμηση της κατάστασης ή τον υπολογισμό της παραγωγής σε τρέχουσες τιμές. Η σχετική αυτή μετατόπιση οφείλεται στην πτώση του ποσοστού κέρδους στον τομέα, ως αποτέλεσμα της τεχνολογίας και της υποκατάστασης της ζωντανής εργασίας, ως αποτέλεσμα της αυθόρμητης ταξικής πάλης που φάνηκε περισσότερο στην Αμερική και στην Ιταλία ως σαμποτάρισμα της παραγωγής, σχολαστική τήρηση καθηκοντολογίου κλπ και φυσικά, ως αποτέλεσμα της δυνατότητας του κεφαλαίου να μετεγκαταστήσει αυτές τις δραστηριότητες σε χώρες με περισσότερη απόλυτη υπεραξία. Η στροφή του κεφαλαίου σε δραστηριότητες τριτογενούς τομέα στις μητροπόλεις ήταν μια συνέπεια, καθώς ταυτόχρονα μπαίναμε στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού και της στασιμότητας των πραγματικών μισθών οπότε η έξοδος στην μισθωτή εργασία περισσότερων μελών των νοικοκυριών και σε πιο έντονους ρυθμούς (2 και 3 δουλειές) απετέλεσε πεδίο δόξης λαμπρόν για τον τριτογενή τομέα.
Τώρα ίσως κομίζω ο ίδιος μια άλλη σύγχυση. Το δίπολο εργάτες – εργατική τάξη αλλά αυτή η κουβέντα θα μας πήγαινε πού μακριά. Σκηνές πάντως σαν αυτές των ταινιών του Αϊζενστάιν όπου δύο αγκιτάτορες πηδάνε τη μάντρα του εργοστασίου λένε πέντε λογάκια, ξεχύνονται οι εργατικές μάζες από την πύλη του εργοστασίου και γίνεται της κολάσεως έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Η αριστερά χρειάζεται να βρει νέους τρόπους για να συνδεθεί οργανικά με τους εργάτες και την εργατική τάξη.
Εγώ εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω αυτούς τους διαχωρισμούς. Είναι η Μοσάντο “αγροτική”; Αν ο Γκέιτς παράγει το λειτουργικό των μηχανών ε, τότε -ακόμα και με βάση τους παραδοσιακούς διαχωρισμούς- πρόκειται για βιομηχανία και μάλιστα “βαριά”.
Ο λόγος, σ. Πέτρο, που παραδοσιακά το “βιομηχανικό προλεταριάτο” κατείχε κεντρική θέση στην πράξη και την θεωρία του σοσιαλισμού δεν ήταν οι “ευκολίες” που προσέφερε η συγκέντρωσή του στους αγκιτάτορες, αλλά ο κομβικός του ρόλος στην παραγωγή και στην καπιταλιστική κοινωνία. Το βιομηχανικό προλεταριάτο δεν ήταν μια “κληρονομιά” προηγούμενων τρόπων παραγωγής που υπάγονταν στο κεφάλαιο μα μια τάξη που φτιαχνόταν εξαρχής στην βάση του καπιταλισμού. Επίσης, καίτοι αριθμητική μειοψηφία από την άποψη της παραγωγής -της παραγωγής “αξίας” που είναι και η μόνη που έχει νόημα ως παραγωγή στον καπιταλισμό- ήταν “πλειοψηφία”(ή, έστω, ήταν φανερό πως θα γινόταν γρήγορα). Γι αυτό και είχε μεγάλη πολιτική δύναμη ακόμα κι όταν δεν είχε πολιτικά δικαιώματα. Αυτό που ευνόησε η συγκέντρωση ήταν η συνειδητοποίηση από πλευράς βιομηχανικού προλεταριάτου αυτού του γεγονότος. Παντού γύρω τους έβλεπαν πως υπήρχαν άνθρωποι σαν κι αυτούς και μάλιστα αυξάνονταν με ραγδαίους ρυθμούς. Μάθαιναν επίσης πως το ίδιο συνέβαινε παντού στην χώρα αλλά και πέρα απ’ αυτή.
Το γεγονός ότι η εκβιομηχάνιση -η οργάνωση της εργασίας με βάση το βιομηχανικό πρότυπο- επεκτάθηκε και επεκτείνεται σε μη βιομηχανικές χώρες και κλάδους της οικονομίας τροποποιεί φυσικά πολλά πράγματα -εξάλλου και η τεχνολογία μεταβάλλεται- αλλά δεν οδηγεί ούτε στην “αποβιομηχάνιση” ούτε, βέβαια, σε μια “μεταβιομηχανική” κοινωνία. Ο ρόλος της τεχνολογίας στον κόσμο μας δεν έχει μειωθεί ούτε έχει γίνει αδιάφορος. Ίσα-ίσα έχει μεγαλώσει και έχει καλύψει σχεδόν τα πάντα, ακόμα και την άμεση βιολογική αναπαραγωγή των ανθρώπων. Το “κοινωνικό εργοστάσιο” των ιταλών συντρόφων και συντροφισσών δεν είναι σχήμα λόγου. Νέα στρώματα του προλεταριάτου εμφανίζονται πλάι στα παλιά, από τα οποία, άλλα εξαφανίζονται, άλλα μεταβάλλονται και άλλα παραμένουν ίδια. Η διαδικασία αυτή μεταβάλλει και την σχέση της αριστεράς με αυτά τα στρώματα αλλά και την ίδια την αριστερά καίτοι όχι με την ίδια ταχύτητα. Και προφανώς η διαδικασία αυτή δεν είναι ομαλή, χωρίς συγκρούσεις κλπ.κλπ. Φυσικά και υπάρχουν αντιθέσεις ανάμεσα στο “μόνιμο” και στο “έκτακτο” προσωπικό μιας επιχείρησης, ανάμεσα στον “οκτάωρο” και στον “τετράωρο” ενός σούπερ-μάρκετ κλπ.κλπ. Άλλες μορφές οργάνωσης αντιστοιχούν στον κόσμο της “εργασιακής περιπλάνησης” και άλλες στην “εργασιακή μονιμότητα”. Αλλιώς τίθενται τα ζητήματα στο πλαίσιο του “επιχειρησιακού συνδικαλισμού” αλλιώς στο πλαίσιο του “κλαδικού”. Η αριστερά δεν είναι αμέτοχη σε αυτές τις αντιθέσεις και συγκρούσεις. Συνδέεται και εκφράζει συγκεκριμένα στρώματα και μορφές οργάνωσης, συνήθως αυτά που κυριαρχούν σε μια ορισμένη φάση. Όταν η φάση αυτή αλλάζει χρειάζεται και κάποιο χρόνο να προσαρμοστεί, αν προσαρμοστεί κιόλας. Αν δεν το κάνει θα φτιαχτεί “νέα αριστερά”. Δεν είναι η αριστερά προϋπόθεση της ταξικής πάλης. Είναι η ταξική πάλη προϋπόθεση της αριστεράς.
Ο λόγος που ο Μαρξ ξεχωρίζει το προλεταριάτο ως επαν. τάξη είναι τριπλός: και η οικονομική κεντρικότητά του στον καπιταλισμό και το ότι «έχει να χάσει μόνο τις αλυσίδες του» δηλ είναι εκμεταλλευόμενη και ότι είναι συγκεντρωμένο κι άρα πιο ικανό να προχωρήσει πολιτικά απ’ότι π.χ. οι αγρότες. Έτσι ο Πέτρος έχει δίκιο που αναφέρεται στο τελευταίο. Δηλαδή η ΑΠΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗ και το πώς της ορίζεις (καλύτερα να μιλούσαμε για την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου που έχει όντως αυξηθεί πάρα πολύ από το 1970 σε παγκόσμιο επίπεδο, κρίνοντας από τα στοιχεία που δίνει ο Μπογιόπουλος στο τελευταίο βιβλίο) είναι άλλο πράγμα από το «εφικτό» πολιτικό επίπεδο που ορίζει σε σημαντικό βαθμό η συγκέντρωσή σε εργατικούς χώρους καίριους για την συνολική οικονομία.
Αλλά για την απήχηση της Αριστεράς δεν νομίζω ότι οι «μάντρες» και η συγκέντρωση αυτή είναι ο βασικότερος λόγος που η Αριστερά υστερεί σήμερα σε Ελλάδα και Δύση.
σ. GBA
θα έπρεπε να μακρυγορήσω και δεν το θέλω. εν πάση περιπτώσει, σκέψου μόνο πως αν υπάρχει άνοδος της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (αυξηση του σταθερού κεφαλαίου σε σχέση με το μεταβλητό) σίγουρα δεν υπάρχει αποβιομηχάνιση -ακόμα κι αν δεν χρησιμοποιείς έναν τόσο ευρύ ορισμό της βιομηχανίας όσο εγώ. Αυτό εξάλλου ισχυρίζεται και το αρχικό κείμενο.
δεν διαφωνώ με τον σ. Πέτρο πως η «συγκέντρωση» -μεγάλη συζήτηση το τι ακριβώς σημαίνει- βοηθά κάποιες πρακτικές. Εκεί που διαφωνώ -όχι με τον Πέτρο (νομίζω πως επί της ουσίας συμφωνούμε)- είναι στην τάση «νοσταλγίας» της αριστεράς για τον καπιταλισμό που συνδέεται με αυτές τις πρακτικές.
Ο σ. Uturunco έχει δίκιο. Όλοι συμφωνούμε στα βασικά. Ας βρούμε πού διαφωνούμε. Εγώ επιμένω ότι υπάρχει πρόβλημα ορολογίας. Αυτό που στα ελληνικά λέμε «βιομηχανική επανάσταση» στα αγγλικά λέγεται industrial revolution και στην βικιπαίδεια διαβάζει κανείς
Ιndustry is divided into four sectors. They are:
Primary This involves the extraction of resources directly from the Earth, this includes farming, mining and logging. They do not process the products at all. They send it off to factories to make a profit.
Secondary This group is involved in the processing products from primary industries. This includes all factories—those that refine metals, produce furniture, or pack farm products such as meat.
Tertiary This group is involved in the provision of services. They include teachers, managers and other service providers.
Quaternary This group is involved in the research of science and technology. They include scientists.
Έτσι αυτό που ονομάζουμε «βιομηχανική παραγωγή» περιλαμβάνει τρεις ή τέσσερις ή και πέντε κατ άλλους τομείς. Στα προηγούμενα σχόλιά μου ήμουν ιδιαίτερα προσεκτικός και έγραψα για δευτερογενή έναντι τριτογενούς τομέα. Εκεί η αναλογία έχει πράγματι αλλάξει στις χώρες του «1ου κόσμου». Αυτό το γεγονός μεταφράζει η αστική προπαγάνδα σε «μεταβιομηχανική κοινωνία» με την ματσακονιά εργάτης = εργάτης της μεταποίησης. Η μεταποίηση φθίνει συγκριτικά, άρα εργάτης πάπαλα. Πατάει στο γεγονός ότι ο εργάτης του τριτογενούς τομέα δεν έχει όλα τα πολιτικά, επιμένω πλεονεκτήματα του εργάτη της μεταποίησης. Οι εργάτες του Μακντόναλντ φαίνονται σαν εργάτες μιας μικρής επιχείρησης αφού η αλυσίδα λειτουργεί απομεμακρυσμένες μονάδες των 10-20 εργατών. Το συμπέρασμα της προπαγάνδας είναι τόσο πιο εύπεπτο όσο ο εργατισμός στις τάξεις της αριστεράς.Και στους τρεις ή τέσσερις ή πέντε ή εκατόν πέντε τομείς της βιομηχανικής παραγωγής θα βρεις το ρόλο του εργάτη. Αξία παράγει μόνο η ζωντανή εργασία. Αν δεν υπήρχαν εργάτες δεν θα υπήρχε υπεραξία για να σφετεριστεί κάποιος,για να διανείμει προς το συμφέρον του κ.ο.κ.
Όμως στα επιμέρους θα φανώ αγνώμων στα καλά λόγια του σ. GBA. Ο Μαρξ δεν προέκρινε τη εργατική τάξη ως αντίπαλο δέος για τα τρία πλεονεκτήματα που παραθέτει. Αν η αστική τάξη και η εργατική ανέκυψαν ως το νέο σύμφυτο διαλεκτικό δίπολο μέσ στην φεουδαρχία και ο δεσπόζων πόλος είναι η αστική τάξη, τότε (με την εξαίρεση του Αρμαγεδδώνα της αμοιβαίας καταστροφής) το νέο μπορεί να προέλθει μόνο από τον ελάσσονα πόλο του ζεύγους. Για τον Μαρξ δηλαδή αν επρόκειτο να επιμείνει στην διαλεκτική, η επιλογή ήταν μία: η εργατική τάξη. Τώρα τα προτερήματα της εργατικής τάξης καλά μεν όχι αναγκαία δε. Η κεντρική θέση στην παραγωγή είναι ταυτολογία. Η συγκέντρωση μπορεί να είναι, μπορεί όμως και να μην είναι και πάντως η πολύ υποδεέστερη συγκέντρωση της αστικής τάξης δεν εμπόδισε την αστική επανάσταση. Ούτε και το γεγονός ότι οι αστοί είχαν κάτι πολυτιμότερο από τις αλυσίδες τους να χάσουν. Ας μην πάμε μακρυά, οι δικοί μας καραβοκυραίοι διακύβευαν πολλά περισσότερα από τις αλυσίδες που τους επέβαλλε το Οθωμανικό κράτος στην Επανάσταση του 1821. Εξ ου βέβαια και οι παλινωδίες τους, αλλά η επανάσταση τους έγινε με αίσιο τέλος γι αυτούς. Ο σ. Ururunco έχει και σε ένα άλλο σημείο δίκιο. Η δυσμενής οργανική σύνθεση του κεφαλαίου (σχετική αύξηση του σταθερού) μαρτυρά δευτερογενή τομέα αλλά
«το ποσοστό κέρδους στη μεταποίηση των τριών πιο ανεπτυγμένων καπιταλιστικά χωρών (ΗΠΑ, Γερμανία, Ιαπωνία), μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας: (στοιχεία Ρ. Μπρέννερ)» μα λέει η πρωτοβουλία πανεπιστημιακών και οικονομολόγων. Πραγματικά στην μεταποίηση του δυτικού κόσμου σήμερα ένα εργάτης χειρίζεται μηχανές τεράστιας αξίας. Η ζωντανή εργασία φθίνει, το ίδιο και το παραγόμενο πλεόνασμα. Αντίθετα στον τριτογενή τομέα, περισσεύει η ζωντανή εργασία: ο εργάτης του Μακντόναλντ χειρίζεται μηχανές ευτελούς αξίας, όθεν γενναίο πλεόνασμα. Η μεταποίηση στις δυτικές κοινωνίες ζει εις βάρος του τριτογενούς τομέα ή μεταναστεύει στην Κίνα, ή τριτογενοποιεί κάποιες λειτουργίες της για να αντισταθμίσει την δυσμενή οργανική σύνθεση του κεφαλαίου. Συνελόντι δ’ ειπείν, η αστική προπαγάνδα παίρνει το γεγονός της σχετικής υποχώρησης της μεταποίησης στις δυτικές κοινωνίες για να μας πασάρει στο μεν πολιτικό επίπεδο, το παραμύθι του θανάτου της εργατικής τάξης και της ταξικής πάλης, στο δε εργασιακό τα μπλοκάκια και την επισφάλεια.
Ωραίο άρθρο με πολλά σημαντικά στοιχεία και πολύ καλές οι παρατηρήσεις των σχολιαστών.
Ο ρόλος των εργατών στην παραγωγή δεν είναι ταυτολογία. Και άλλοι εργαζόμενοι έχουν ρόλο στην παραγωγή (αγρότες, ελεύθεροι επ.) αλλά όχι τόσο κεντρικό, μάλιστα μειούμενο όσο προχωρά κι αναπτύσσεται ο καπιταλισμός.
Η συγκέντρωση ΔΕΝ είναι ασήμαντη. Η αγροτική τάξη έπαιζε τον ΒΑΣΙΚΟ οικονομικό ρόλο στη φεουδαρχία. Ωστόσο Μαρξ και Ένγκελς απεδείκνυαν την ανικανότητά της να παίξει επαναστατικό ρόλο ως το τέλος -ως την επιβολή μιας άλλης κοινωνίας- λόγω της αποκέντρωσης και του τοπικισμού της. («Πόλεμος των χωρικών»)
Το γεγονός ότι οι αστοί είχαν πολλά πράγματα να χάσουν και όχι μόνο τις αλυσίδες τους, ήταν ΑΚΡΙΒΩΣ αυτό που έκανε αδύνατη την αστικοδημοκρατική επανάσταση σε ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ χώρα του κόσμου, όταν το προλεταριάτο είχε ωριμάσει πολιτικά. Γι’αυτό και η Γαλλική Επανάσταση -που επίσης τρόμαξε με τους «αριστερισμούς» της τους αστούς που την υποστήριξαν- ΔΕΝ μπορούσε να επαναληφθεί ούτε στη Ρωσία ούτε και πουθενά αλλού τον 20 αιώνα. Το ότι οι αστοί όχι απλά δεν ήταν στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδας τους αλλά ΑΣΚΟΥΣΑΝ εκμετάλλευση, διέλυε κάθε «φιλελεύθερη» πολιτική κορώνα τους ξέφευγε.
Για την αποβιομηχάνιση, ήμουν σαφής με την αύξηση της οργ. σύνθεσης παγκόσμια (που φέρνει και την πτώση του ποσοστού κέρδους).
Το παραμύθι περί θανάτου της εργ τάξης από την πλευρά των αστών, έχει να κάνει με την άρνηση ότι δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση. Το παραμύθι διαδιδόταν σε χρόνια ανάπτυξης και σε χρόνια μικροαστικοποίησης μέρους των εργατών-τώρα πια ποιος το πιστεύει;
Αλλά οι δυσκολίες στη συνδικαλιστική οργάνωση λόγω της αποκέντρωσης δεν είναι παραμύθι. Ωστόσο είναι πιθανό ακόμη και στη Δύση η αποκέντρωση να αρχίσει να αντιστρέφεται όσο προχωρά η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, τουλάχιστον σε κάποιους βασικούς κλάδους.
Όσο για τους καραβοκυραίους μας, μάλλον ατυχές παράδειγμα που δίνει σε μένα δίκιο. Γιατί ΑΚΡΙΒΩΣ η αντεπαναστατικότητα των ελλήνων κοτζαμπάσηδων κι εφοπλιστών του καιρού, σε κόντρα με τους φτωχούς αγρότες, (σαμποτάζ, άρνηση χρηματοδότησης της επανάστασης, βοήθεια σε Οθωμανούς κλπ) ήταν αυτή που οδήγησε στην ΗΤΤΑ την επανάσταση του ’21. Η άρση της Οθ. κυριαρχίας δεν έγινε ποτέ μέσα από την νίκη των εθνικιστών «επαναστατών» Φιλικών (παρόλη την προσπάθεια της αντικοτζαμπασικής τρομοκρατίας του Κολοκοτρώνη την τελευταία στιγμή κι ενώ το κακό είχε ήδη γίνει). Η άρση της Οθ. κυριαρχίας έγινε από τις Δυτικές Μεγάλες Δυνάμεις (ναυμαχία του Ναυαρίνου) και γι’αυτό η Ελλάδα έγινε για κάποια χρόνια ένα είδος προτεκτοράτου τους.
Φοβάμαι πως τα σύντομα (και προχειρογραμμένα, κρίνοντας εξ ιδίων) σχόλια αδικούν και τις απόψεις μας αλλά και το θέμα. Έτσι ο Μάρκος φάνηκε σοφότερος από όλους μας: το ενδιαφέρον ήταν πράγματι μεγάλο κι ας εξετάσει η διαχείριση του aformi αν θα άξιζε τον κόπο κι αν επέτρεπαν οι τεχνικές δυνατότητες να διεξαχθεί πιο σοβαρά και πιο πλατιά αυτή η συζήτηση. Τότε, το πρώτο που θα χρειαζόταν δεν θα ήταν άλλο από το ξεκαθάρισμα της ορολογίας και των ορισμών. Ας κρατήσουμε πάντως τη γενικά , νομίζω, αποδεκτή διαπίστωση ότι η εργατική τάξη ζει και είναι καλά (όσο καλά τέλος πάντων) εν αντιθέσει ίσως με την ασθμαίνουσα αριστερά.
Λοιπόν, έχουμε και λέμε: Η βιομηχανική (με την έννοια της μεταποίησης) παραγωγή στις παλαιόθεν βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει το αρχικό κείμενο, αυξάνεται. Η αύξηση αυτή οφείλεται στην άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας -νομίζω όλοι/ες λίγο-πολύ συμφωνούμε σ’ αυτό- λόγω της χρήσης νέων τεχνολογιών -που προφανώς σημαίνει και παραγωγή (μη βιομηχανική;) αυτών των τεχνολογιών- που ως αποτέλεσμα έχουν την αύξηση του σταθερού κεφαλαίου (της αξίας των μηχανών κλπ) από όπου προκύπτει και η πτώση του μέσου ποσοστού του κέρδους, τουλάχιστον στην μεταποίηση στις «ανεπτυγμένες» χώρες με συνέπεια την μεταφορά κάποιων κλάδων σε «μη» -ως τώρα- «ανεπτυγμένες» χώρες -και άρα στην βιομηχανική ανάπτυξή τους- και κεφαλαίου σε σφαίρες της παραγωγής με χαμηλή οργανική σύνθεση και άρα στην περαιτέρω εκβιομηχάνισή τους.
Εν τω μεταξύ, όλο και περισσότεροι άνθρωποι εξαρτώνται από τον μισθό, συγκεντρώνονται σε πόλεις, αυξάνεται η μεταξύ τους -προφανώς διαμεσολαβημένη από το κεφάλαιο- «επικοινωνία» και αλληλεξάρτηση. Σχεδόν κάθε εκατοστό του «χώρου» μας και κάθε λεπτό του «χρόνου» μας είναι αποτέλεσμα παραγωγής ενός περίπλοκου δικτύου εργοστασίων, γραφείων, εργαστηρίων, μεταφορών, οργανωμένων «βιομηχανικά» -με μηχανές, καταμερισμό της εργασίας, αλυσίδες παραγωγής οριζόντιες ή κάθετες (όπως πχ σε ένα συγκρότημα γραφείων).
Υπ’ αυτές τις συνθήκες το να μιλάμε για «αποβιομηχάνιση» και «μεταβιομηχανική» κοινωνία μου φαίνεται σκέτη -συγνώμη για την έκφραση- απάτη. («Όχι παιδί μου, εσύ δεν είσαι εργάτης είσαι υπάλληλος. το λέει και το εργατικό δίκαιο. δεν δικαιούσαι βαρέα ανθυγιεινά. και συ από την άλλη είσαι «συνεργάτης». όπως κάθε επιχειρηματίας πουλάς μια υπηρεσία. ορίστε, το λέει και το μπλοκάκι των αποδείξεων. οι εργάτες είναι στην Κίνα. στην Δύση έχουμε μόνο επιχειρηματίες και στελέχη επιχειρήσεων. Τι τα θέλετε τα συνδικάτα;).
Βέβαια, όπως παρατήρησε και ο σ. antiracist, βλέπουμε αυτά τα «στελέχη» να υιοθετούν πρακτικές και συμπεριφορές του «προλεταριάτου», να κάνουν πχ απεργίες, να οργανώνονται σε συνδικάτα -συχνά γραφειοκρατικά ή ακόμα και εργοδοτικά όπως άλλωστε και το «βιομηχανικό προλεταριάτο»- και να ακολουθούν όλο τον κύκλο αγώνων που υποτίθεται δεν συμβαίνει εκτός της μεταποιητικής βιομηχανίας. (μια παρατήρηση σ. Πέτρο: ποτέ δεν αρκούσε το να ρίξουν κάποια συνθήματα δύο αγκιτάτορες αν δεν είχαν προηγηθεί μια σειρά από διαδικασίες, ως επί το πλείστον ανεξάρτητες από την θέληση των αγκιτατόρων).
Αυτά δεν σημαίνουν πως τίποτα δεν έχει αλλάξει και ότι δεν προκύπτουν νέα προβλήματα. Αλήθεια, λέτε κατά την μετάβαση από την «μανουφακτούρα» στην «βιομηχανία» να μην τέθηκαν νέα προβλήματα; Τι έπρεπε δηλαδή να γίνει; να κάθονται να κλαίνε για τον κόσμο που αλλάζει; (Το κάνανε κι αυτό. αρκεί κάποιος/α να διαβάσει την διαμάχη Προυντόν-Μάρξ).
Αδύνατη, αλήθεια, η «αστικοδημοκρατική» επανάσταση επανάσταση στον 20ο αιώνα, οπουδήποτε; ότι αυτός ο αιώνας χαρακτηρίστηκε από μια σειρά «επαναστάσεις» (;)με «αστικοδημοκρατικό» περιεχόμενο -εθνική ανεξαρτησία, αγροτική μεταρρύθμιση, εκβιομηχάνιση- με πρωταγωνιστές τους αγρότες υπό την καθοδήγηση κομμάτων «διανοουμένων» (συνήθως πρώην κατώτερων υπαλλήλων της αποικιακής διοίκησης)δεν μας λέει τίποτα; Ο χαρακτήρας των επαναστάσεων προκύπτει από τα ονόματα των κομμάτων και όχι από το περιεχόμενό τους και τις τάξεις που συμμετέχουν; Όντως η Γαλλική Επανάσταση δεν μπορούσε να «επαναληφθεί» στην Ρωσία. Ούτε επίσης «επαναλήφθηκε» και πουθενά αλλού. ούτε στην Γερμανία, ούτε στην Ιταλία, ούτε στην Ισπανία. Νομίζω όμως πως η αστική τάξη κυριάρχησε και χωρίς αυτήν την «επανάληψη» στις χώρες αυτές. Από την άλλη η Ευρώπη είναι γεμάτη με «φεουδαλικές» μοναρχίες, βασιλικούς γάμους, πρίγκηπες και πριγκίπισσες, βαρώνους, κόμηδες και όλα τα συναφή «γαλαζοαίματα» είδη. Επίσης και «προτεκτοράτα», κράτη που φτιάχτηκαν στην βάση συνθηκών μεταξύ των «Μεγάλων Δυνάμεων». Οι καημένοι οι Αυστριακοί -για να μην μιλήσουμε για μια σειρά «κρατίδια» ανεξάρτητα ή μη τύπου Μονακό, Αγ. Μαρίνος, Λιχτενστάιν κλπ- δεν έχουν καν έναν νικημένο Κολοκοτρώνη ή νικητή Κεμάλ. Η ανεξαρτησία τους επιβλήθηκε.
Δεν λέω να μην κάνουμε «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης», αν όμως δεν βλέπουμε την σαφή τάση εξάπλωσης -υπό διάφορες πολιτικές μορφές- του καπιταλισμού και της βιομηχανίας στον πλανήτη τα τελευταία 200 χρόνια (και συνακόλουθα τις νέες αλλά και παλιές μορφές ταξικής πάλης που αναπτύσσονται) απλώς θα «νοσταλγούμε» κάποια παλιά, καλή -και μυθική- εποχή.
Τελικά μακρυγόρησα. Συγνώμη.
Σχόλιο πάνω στο «Μεταβιομηχανικές φαντασιώσεις και σύγχρονος καπιταλισμός»
Το άρθρο του Α.Καλοδούκα είναι τροφή για σκέψη. Μάλιστα σε δύο κατευθύνσεις. Από την μία, στα συγγενή ρεύματα της ανάλυσης της «αποβιομηχάνισης» που αναζητούν «κάπου αλλού» το σύγχρονο επαναστατικό υποκείμενο. Μόνο που το κάπου αλλού, χωρίς να παίρνει υπόψιν του τη βάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης του σύγχρονου καπιταλιστικού κόσμου, «χάνει» από την οπτική του, την βασική παραγωγική λειτουργία που διατηρεί η εργατική δύναμη. Δεν απαρνείται την ύπαρξη της εργατικής παραγωγικής τάξης, αλλά υποβαθμίζουν σε τέτοιο βαθμό το ρόλο της, που τελικά αυτό που απαρνούνται δεν είναι η ύπαρξη της τάξης, αλλά της οικονομικής, παραγωγικής και αναπαραγωγικής, διάρθρωσης της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας. Τα στοιχεία που παραθέτει προς αυτή την κατεύθυνση ο Καλοδούκας είναι αποκαλυπτικά.
Από την άλλη, ο αρθρογράφος σχολιάζει: «Πολλοί εργαζόμενοι που σήμερα κατατάσσονται στον τομέα των υπηρεσιών θα μπορούσαν κάλλιστα να καταταχθούν στους «παραδοσιακούς» εργάτες. Το κατώτερο προσωπικό των νοσοκομείων (νοσοκόμες, νοσοκόμοι, καθαρίστριες κ.λπ.), λιμενεργάτες, φορτηγατζήδες, οδηγοί λεωφορείων και τρένων, όλοι αυτοί θεωρούνται εργαζόμενοι στις υπηρεσίες. Υπάρχει ελάχιστη (έως καμία) διαφορά ανάμεσα σε έναν εργαζόμενο σε φαστφουντάδικο (τομέας υπηρεσιών) και έναν που δουλεύει σε μια βιομηχανική μονάδα τροφίμων (βιομηχανικός τομέας).» Εδώ ακριβώς είναι που ο Καλοδούκας αγγίζει ένα από τα νευραλγικά σημεία μιας σύγχρονης ταξικής ανάλυσης. Η «βιομηχανοποιήση» των κλάδων των υπηρεσιών που έχει συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες είναι άνευ προηγούμενού. Κι αν ο Μαρξ στην εποχή του, είχε αναγνώσει τη τάση του καπιταλισμού να «βιομηχανοποιεί» του ειδικούς, σήμερα η νέα εργατική βάρδια που απασχολείται στις υπηρεσίες, αποκτά όλο και περισσότερο τα χαρακτηριστικά ενός βιομηχανικού εργατικού δυναμικού. Οι κλάδοι που απασχολούνται δεν είναι μια απλά μια «συμπληρωματική» λειτουργία στη παραγωγή, αλλά ουσιαστικό στοιχείο της διανομής, που χωρίς αυτήν η παραγωγική δραστηριότητα, σε καπιταλιστικά πλαίσια, δεν μπορεί να λειτουργήσει.
Πέρα, όμως, απο το παράδειγμα που ο Καλοδούκας αναφέρει, θα πρέπει να σταθούμε και στην «παραγωγικοποίηση» πλευρών του λεγόμενου «κοινωνικού» κράτους. Η Παιδεία και η Υγεία, εκτός από φορείς της ειδίκευσης και αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, σήμερα αποτελούν τομείς με τεράστιες επιχειρηματικές δραστηριότητες, έρευνες και λειτουργίες που «θυμίζουν» εργοστάσιο, μαζική απασχόληση εκατομμυρίων «εργατών της γνώσης» και τεράστια πολυεθνικά, πολυκλαδικά μονοπώλια.
Αυτή, ακριβώς η διάρθρωση, καταρρίπτει τα ιδεολογήματα της «απο-βιομηχάνισης» με διπλό τρόπο. Όχι μόνο από την πλευρά που πιάνει το άρθρο, αλλά και από τη σκοπιά της εμφάνισης της εργατικής τάξης, με αναπτυσσόμενα χαρακτηριστικά, σε πλειοψηφική και νευραλγική κοινωνική θέση. Σε θέση αντίθεσης και αντίπαλου συμφέροντος απέναντι στη σύγχρονη καπιταλιστική πραγματικότητα.
avanti_maestro
http://kokkinigonia.blogspot.com/2012/01/blog-post_4547.html