Ο γείτονας με τη μπούρκα



Ο γείτονας με τη μπούρκα Ένα καλυμμένο πρόσωπο προκαλεί τόσο μεγάλο άγχος, γιατί μας φέρνει άμεσα αντιμέτωπους με την άβυσσο του Άλλου. Το κάλυμμα του προσώπου ενεργοποιεί μία προστατευτική ασπίδα, έτσι ώστε το Άλλο – πράγμα να μας κοιτάζει ευθέως

Του Σλάβοϊ Ζίζεκ

Τον Ιανουάριο του 2010, ο Ζαν Φρανσουά Κοπέ, κοινοβουλευτικός ηγέτης της Ένωσης για ένα «Λαϊκό Κίνημα», και το κυβερνών γαλλικό κόμμα, πρότειναν το σχέδιο νόμου για την απαγόρευση της κάλυψης του σώματος με ολόσωμη μαντίλα στους γαλλικούς δρόμους και σε άλλους δημόσιους χώρους. Αυτή η ανακοίνωση ήρθε μετά από μια θυελλώδη διαμάχη που διήρκεσε έξι μήνες σχετικά με την μπούρκα και την αραβική της «ομόλογο», τη νιχάμπ, η οποία καλύπτει το γυναικείο πρόσωπο, αφήνοντας μονάχα ένα μικρό άνοιγμα για τα μάτια.

Όλα τα κύρια πολιτικά κόμματα τήρησαν απορριπτική στάση απέναντι στη μπούρκα. Η πιο έντονη απόρριψη εκφράστηκε από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το οποίο τοποθετήθηκε ως «απόλυτα αντίθετο στη μπούρκα», την οποία και περιέγραφε ως «φυλακή για τις γυναίκες». Η ένταση της εκφραζόμενης διαφωνίας είναι κυρίως τακτικής φύσης: αν και ο πρόεδρος Σαρκοζί υποστηρίζει ότι η πλήρης απόρριψη  της μπούρκας είναι αντιπαραγωγική, ο ίδιος προέτρεψε τον Οκτώβριο του 2009 τις διάφορες πλευρές να συμμετάσχουν σε μια «διαμάχη για την εθνική ταυτότητα», υποστηρίζοντας ότι η μπούρκα είναι «εναντίον της γαλλικής κουλτούρας».

Ο νόμος επιβάλλει πρόστιμο το οποίο μπορεί να φτάσει μέχρι τα 750 ευρώ σε οποιονδήποτε ή οποιαδήποτε εμφανίζεται σε δημόσιο χώρο με πρόσωπο ολότελα καλυμμένο. Εξαιρούνται ειδικές περιστάσεις, όπως παραδοσιακές γιορτές σαν το καρναβάλι. Σοβαρότερες ποινές θα επιβάλλονται σε άντρες που αναγκάζουν τις γυναίκες ή τις κόρες τους να φορούν ολόσωμα πέπλα.

Η κεντρική ιδέα στην οποία στηρίζεται ο νόμος είναι ότι η μπούρκα παραβιάζει τη γαλλική παράδοση της ελευθερίας και τους νόμους για τα δικαιώματα των γυναικών – ή η άποψη του Κοπέ, σύμφωνα με τον οποίο «μπορούμε να αποτιμήσουμε το βαθμό νεωτερικότητας της κοινωνίας από τον τρόπο που συμπεριφέρεται και σέβεται τις γυναίκες». Η νέα νομοθεσία αποβλέπει, έτσι, στην προστασία της αξιοπρέπειας και της ασφάλειας των γυναικών. Επιπλέον, όπως είπε ο Σαρκοζί, τα πέπλα δεν είναι «ευπρόσδεκτα», γιατί σε μία χώρα με κοσμικό χαρακτήρα όπως η Γαλλία, προσβάλλουν και περιθωριοποιούν τους μη μουσουλμάνους…

Κανείς δε μπορεί παρά να αναγνωρίσει ότι η παγκόσμια επίθεση στην μπούρκα, η οποία γίνεται στο όνομα της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας, καταλήγει να είναι υπεράσπιση ενός είδους γαλλικού τρόπου ζωής.

Αυτός ο νόμος, βέβαια, έδωσε έναυσμα σε αρκετές πραγματιστικές κριτικές – ο πιο σημαντικός φόβος που εκφράζεται, αφορά την ενδεχόμενη αύξηση της καταπίεσης των μουσουλμάνων γυναικών: απλώς δε θα τους επιτρέπεται να αφήνουν το σπίτι τους, με αποτέλεσμα να αποκόβονται ακόμη περισσότερο από την κοινωνία, εκτεθειμένες σε ακόμη μεγαλύτερη καταπίεση και στην σκληρή μεταχείριση γάμων που έχουν συνάψει μετά από εξαναγκασμό κτλ. Επιπλέον, το επαπειλούμενο πρόστιμο θα εντείνει τη φτώχεια και την ανεργία.

Υπάρχει ωστόσο ένα πρόβλημα πιο σοβαρό. Αυτό που κάνει αυτή τη διαμάχη συμπτωμική, είναι, πρώτα απ΄όλα ο οριακός της χαρακτήρας: ολόκληρο το έθνος μιλάει  γι΄ αυτό, ενώ ο συνολικός αριθμός των γυναικών που φορούν τους δύο τύπους ολόσωμου πέπλου στη Γαλλία είναι περίπου 2.000 στο σύνολο 1.5000.000 ενήλικων μουσουλμάνων γυναικών που ζουν στη Γαλλία. (Συμπτωματικά, οι περισσότερες γυναίκες που φορούν ολόσωμα πέπλα είναι κάτω των τριάντα ετών, και ένα σημαντικό ποσοστό αυτών είναι γαλλίδες γυναίκες που έχουν αλλάξει θρήσκευμα).

Το επόμενο σημαντικό θέμα είναι η ασάφεια της κριτικής της μπούρκας. Κινείται σε δύο επίπεδα: Πρώτα, παρουσιάζεται  σαν υπεράσπιση της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας των κατάπιεσμένων μουσουλμάνων γυναικών – κανείς δεν μπορεί να αποδεχτεί ότι στην κοσμική Γαλλία μια ομάδα γυναικών πρέπει να ζει μια κρυφή ζωή, απομονωμένη από τη δημόσια σφαίρα, να είναι υποταγμένη στον βίαιο πατριαρχικό αυταρχισμό, κ.τ.λ. Όπως και να ‘χει, η διαμάχη ισορροπεί μεταξύ των ανησυχιών των μη μουσουλμάνων γάλλων: τα πρόσωπα που καλύπτονται από τη μπούρκα δεν χωράνε στα πρότυπα της γαλλικής κουλτούρας και της ταυτότητας, αντίθετα, «προσβάλλουν και απομακρύνουν τους μη μουσουλμάνους». Κάποιες γαλλίδες γυναίκες, εξάλλου, χρησιμοποίησαν το επιχείρημα ότι το να φοράει κάποια άλλη γυναίκα μπούρκα το βιώνουν οι ίδιες ως ενός είδους ατομικό εξευτελισμό, σαν να αποκλείονται βίαια και να απορρίπτονται από κάθε κοινωνικό δεσμό και δίκτυο.

Αυτό μας φέρνει μπροστά σε ένα πραγματικό αίνιγμα: γιατί η συναναστροφή με ένα πρόσωπο καλυμμένο με μπούρκα προκαλεί τόση μεγάλη αγωνία; Είναι που ένα πρόσωπο καλυμμένο με μπούρκα δεν είναι πλέον μια φιγούρα του Λέβινας, η ετερότητα από την οποία προέρχεται ένα χωρίς όρους ηθικό κάλεσμα; Μήπως αυτή η υπόθεση είναι ακριβώς αντίθετη; Από μια φροϋδική σκοπιά, το πρόσωπο είναι η τελευταία μάσκα που κρύβει τον τρόμο του Γείτονα – Πράγματος: το πρόσωπο είναι αυτό που τον Γείτονα έναν παρόμοιο, το οικείο πρόσωπο με το οποίο μπορούμε να ταυτιστούμε και  παράλληλα να το συμπονέσουμε. (Για να μην αναφέρουμε το γεγονός ότι σήμερα, αρκετά πρόσωπα έχουν απαλλαχθεί χειρουργικά από τα τελευταία υπολείμματα της φυσικής αυθεντίας). Αυτό εξηγεί γιατί ένα καλυμμένο πρόσωπο προκαλεί τόσο μεγάλο άγχος: γιατί μας φέρνει άμεσα αντιμέτωπους με την άβυσσο του Άλλου – Πράγματος, με τον Γείτονα με τη μυστηριώδη διάσταση.

Το κάλυμμα του προσώπου ενεργοποιεί μία προστατευτική ασπίδα, έτσι ώστε το Άλλο – πράγμα μας κοιτάζει ευθέως (θυμηθείτε ότι η μπούρκα έχει ένα μικρό άνοιγμα για τα μάτια: δε βλέπουμε τα μάτια, αλλά ξέρουμε ότι υπάρχει ένα βλέμμα εκεί μέσα).

Ο Αλφόνς Αλέ παρουσίασε τη δική του εκδοχή του χορού της Σαλώμης με τα επτά πέπλα: όταν η Σαλώμη είναι εντελώς γυμνή, ο Ηρώδης φωνάζει «Προχώρα!», περιμένοντας να βγάλει επίσης το πέπλο του δέρματος της. Μπορούμε να φανταστούμε κάτι παρόμοιο να συμβαίνει με τη μπούρκα: η αντίσταση μιας γυναίκας στην αφαίρεση της μπούρκας της και στην αποκάλυψη του πραγματικού της προσώπου. Τι κι αν προχωρήσουμε παραπέρα και φανταστούμε μία γυναίκα να «βγάζει» το πραγματικό της δέρμα, έτσι ώστε να δούμε κάτω από το πρόσωπο της να υπάρχει μια ανώνυμη σκοτεινή επιφάνεια που θυμίζει μπούρκα με ένα μικρό άνοιγμα για τα μάτια; «Αγάπησε τον γείτονα!», σημαίνει στην πιο ριζοσπαστική του εκδοχή, ακριβώς την απίθανη = πραγματική αγάπη για το «από -υποκειμενικοποιημένο» υποκείμενο, γι’ αυτή την τερατώδη μαύρη κηλίδα με μια υποψία βλέμματος… Αυτό συμβαίνει γιατί, από την ψυχαναλυτική οπτική, ο ασθενής δεν κάθεται απέναντι στον ψυχαναλυτή του: και οι δύο κοιτάζουν σε ένα τρίτο σημείο, προς το πρόσωπο που ανοίγεται στο χώρο για να προσλάβει την κατάλληλη διάσταση του Γείτονα. Εκεί μέσα επίσης ενοικεί το όριο του γνωστού κριτικο-ιδεολογικού θέματος της κοινωνίας του απόλυτου ελέγχου, όπου όλοι είμαστε, όλη την ώρα, εντοπίσιμοι και «καταγεγραμμένοι». Αυτό που διαφεύγει το μάτι της κάμερας δεν είναι κάποιο ενδόμυχο μυστικό, αλλά το βλέμμα το ίδιο, το αντικείμενο – βλέμμα, παρόμοιο με τη ρωγμή ή το σημάδι στον Άλλο.

Πηγή: http://rednotebook.gr

Category: Χωρίς κατηγορία