Πέρυ Αντερσον (Perry Anderson): Για την συγκυρία στον αραβικό κόσμο



To παρακάτω κείμενο αποτελεί το editorial της τελευταίας έκδοσης της New Left Review, τεύχος 68, Μάρτης- Απρίλης 2011. Γράφτηκε από τον σημαντικό διανοητή Perry Anderson με τίτλο “On the Concatenation in the Arab World”. Επιλέξαμε να δώσουμε τον τίτλο “Για τη συγκυρία στον αραβικό κόσμο” (σε άλλα σημεία του κειμένου το concatenation έχει μεταφραστεί ως αλληλουχία κ.α.). Το κείμενο αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί δεν αρκείται μόνο σε μια ανάλυση των γεγονότων αλλά δίνει και μια συνολική μεθοδολογία ιστορικής αναφοράς ενώ ταυτόχρονα προχωρά και σε επισημάνσεις και πολιτικές προτάσεις. Στα αγγλικά θα το βρείτε εδώ.

Η αραβική εξέγερση του 2011 ανήκει σε μια σπάνια κατηγορία ιστορικών γεγονότων: μια αλληλουχία από πολιτικές αναταραχές, πυροδοτούμενες η μια την άλλη , σε μια ολόκληρη περιοχή του κόσμου. Υπάρχουν μόνο 3 προηγούμενες περιπτώσεις – Οι Ισπανο Αμερικάνικοι πόλεμοι της απελευθέρωσης που ξεκίνησαν το 1810 και τελείωσαν το 1825, οι Ευρωπαϊκές επαναστάσεις του 1848-49 και η πτώση των καθεστώτων του σοβιετικού μπλοκ, το 1989-91. Καθένα από αυτά ήταν ιστορικά συγκεκριμένο στο χρόνο και τον τόπο του, όπως θα είναι και η αλυσίδα των εκρήξεων στον αραβικό κόσμο. Κανένα δεν κράτησε λιγότερο από δύο χρόνια. Δεδομένου ότι η φωτιά αρχικά άναψε στην Τυνησία το Δεκέμβριο, με τις φλόγες να εξαπλώνονται σε Αίγυπτο, Μπαχρέιν, Υεμένη, Λιβύη, Ομάν, Ιορδανία, Συρία, δεν έχουν περάσει πάνω από τρείς μήνες, οποιαδήποτε πρόβλεψη των αποτελεσμάτων της θα ήταν πρόωρη. Η πιο ριζοσπαστική από τις τρεις προηγούμενες αναταραχές κατέληξε σε πλήρη ήττα το 1852. Οι άλλες δύο θριάμβευσαν, αν και οι καρποί της νίκης ήταν συχνά πικροί: σίγουρα μακριά από τις ελπίδες του Μπολίβαρ ή της Bohley. Η οριστική μοίρα της Αραβικής Εξέγερσης θα μπορούσε να μοιάζει με αυτά τα μοτίβα. Είναι όμως εξίσου πιθανό να είναι sui generis.

1

Δύο στοιχεία έχουν θέσει εδώ και καιρό την Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική εκτός-εντός του σύγχρονου πολιτικού κόσμου. Το πρώτο είναι η μοναδική μακροζωία και η ένταση του Δυτικού ιμπεριαλιστικού ελέγχου στην περιοχή, κατά τον περασμένο αιώνα. Από το Μαρόκο έως την Αίγυπτο, ο αποικιακός έλεγχος της Βόρειας Αφρικής διαιρέθηκε μεταξύ της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Βρετανίας πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο Κόλπος έγινε μια σειρά από βρετανικά προτεκτοράτα και το Άντεν [1] ένα φυλάκιο της Βρετανική Ινδίας. Μετά τον πόλεμο τα λάφυρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πέρασαν στη Βρετανία και τη Γαλλία, προσθέτοντας αυτό που έγινε κάτω από τις δαγκάνες τους το Ιράκ, η Συρία, ο Λίβανος, η Παλαιστίνη και η Ιορδανία [2], στην τελευταία μεγάλη ανάσυρση εδαφικής λείας από τους Ευρωπαίους. Η τυπική αποικιοκρατία έφτασε καθυστερημένα σε μεγάλο κομμάτι του αραβικού κόσμου. Η υποσαχάρια Αφρική, η Νοτιοανατολική Ασία, η Yπο-ήπειρος  [3], για να μην μιλήσουμε για τη Λατινική Αμερική, είχαν καταληφθεί πολύ πριν από τη Μεσοποταμία ή το Λεβάντε [4]. Σε αντίθεση με οποιαδήποτε από τις ζώνες αυτές, ωστόσο, η επίσημη κατάργηση της αποικιοκρατίας συνοδεύτηκε από μια σχεδόν αδιάλειπτη ακολουθία ιμπεριαλιστικών πολέμων και επεμβάσεων στη μετα-αποικιακή περίοδο.

2

Αυτές ξεκίνησαν ήδη από την βρετανική εκστρατεία να επανεγκαταστήσει ένα καθεστώς- μαριονέτα στο Ιράκ το 1941, και πολλαπλασιάστηκαν με την άφιξη του σιωνιστικού κράτους στο νεκροταφείο της Παλαιστινιακής εξέγερσης, που συνεθλίβη από τη Μεγάλη Βρετανία το 1938-39. Στο εξής, μια διευρυνόμενη αποικιακή δύναμη, ενεργώντας άλλοτε σα συνεργάτης, άλλοτε σα πληρεξούσιος, αλλά συχνότερα σα πρωτεργάτης τοπικών επιθέσεων, συνδέεται με την εμφάνιση των Ηνωμένων Πολιτειών στη θέση της Γαλλίας και της Βρετανίας, ως τον άρχοντα του Αραβικού κόσμου. Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κάθε δεκαετία είχε τη δικιά της συγκομιδή σε βία ηγεμόνων ή εποίκων. Στη δεκαετία του σαράντα ήρθε η Νάκμπα που εξαπέλυσε το Ισραήλ στην Παλαιστίνη. Στη δεκαετία του πενήντα, η αγγλο-γαλλο-ισραηλινή επίθεση στην Αίγυπτο και οι αμερικάνικες προσγειώσεις στο Λίβανο. Στη δεκαετία του εξήντα, ο Πόλεμος των Έξι Ημερών του Ισραήλ κατά της Αιγύπτου, της Συρίας και της Ιορδανίας. Τα χρόνια του 70, ο πόλεμος του Yom Kippur, με τα αποτέλεσμα του να ελέγχεται από τις ΗΠΑ. Στη δεκαετία του ογδόντα, η ισραηλινή εισβολή στο Λίβανο και η συντριβή της παλαιστινιακής Ιντιφάντα. Του ενενήντα, ο Πόλεμος του Κόλπου. Κατά την τελευταία δεκαετία, η αμερικανική εισβολή και κατοχή του Ιράκ. Σε αυτήν, ο βομβαρδισμός της Λιβύης από το ΝΑΤΟ, το 2011. Κάθε πράξη επιθετικότητας δε γεννήθηκε στην Ουάσινγκτον, το Λονδίνο, το Παρίσι ή το Τελ Αβίβ. Στρατιωτικές συγκρούσεις με τοπικά αίτια ήταν επίσης αρκετά κοινά: στην Υεμένη, ο εμφύλιος πόλεμος στη δεκαετία του εξήντα, η Μαροκινή κατάληψη της Δυτικής Σαχάρας στη δεκαετία του εβδομήντα, η ιρακινή επίθεση στο Ιράν στη δεκαετία του ογδόντα και η εισβολή στο Κουβέιτ στη δεκαετία του ενενήντα. Αλλά η δυτική ανάμειξη ή συνενοχή, σε αυτές σπάνια απουσίαζε. Λίγα πράγματα έγιναν στην περιοχή χωρίς τη στενή ιμπεριαλιστική προσοχή, και –όποτε κρίνεται αναγκαίο- την εφαρμογή της δύναμης ή των χρημάτων για αυτά.

3

Οι λόγοι για το τεράστιο επίπεδο της ευρω-αμερικανικής επαγρύπνησης καιπαρέμβασης στον αραβικό κόσμο είναι απλοί. Από τη μία πλευρά, είναι η αποθήκηπου συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο κομμάτι των αποθεμάτων πετρελαίου στη Γη, ζωτικής σημασίας για την ενεργοβόρες οικονομίες της Δύσης• δημιουργούν ένα τεράστιο τόξο, με πυροβολεία σε στρατηγικές θέσεις, με τις ναυτικές και αεροπορικές βάσεις και τις βάσεις πληροφοριών κατά μήκος του Κόλπου, με φυλάκια στο Ιράκ, με βαθιά διείσδυση στις εγκαταστάσεις ασφαλείας της Αιγύπτου, της Ιορδανίας, Υεμένης και του Μαρόκου. Από την άλλη, είναι το μέρος που τοποθετήθηκε το Ισραήλ και πρέπει να προστατευτεί καθώς στην Αμερική κατοικεί ένα σιωνιστικού λόμπι, βαθιά ριζωμένο στην πιο ισχυρή κοινότητα μεταναστών της χώρας, την οποία κανένας Πρόεδρος ή κόμμα δεν τολμούν να προσβάλλουν, ενώ η Ευρώπη φέρει την ενοχή του Ολοκαυτώματος. Αφού το Ισραήλ είναι με τη σειρά του μια δύναμη κατοχής που εξακολουθεί να εξαρτάται από την δυτική κηδεμονία, οι προστάτες του έχουν καταστεί στόχος για αντίποινα από ισλαμικές ομάδες, που χρησιμοποιούν την τρομοκρατία, όπως οι Irgun και Lehi [5] έκαναν στην εποχή τους, και έτσι σταθεροποιούν το ιμπεριαλιστικό στερέωμα στην περιοχή σε ένα ακόμη υψηλότερο επίπεδο. Δεν υπάρχει άλλη περιοχή του κόσμου που να έτυχε ίδιο επίπεδο συνεχούς ηγεμονικής ανησυχίας.

4

Το δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του αραβικού κόσμου έγινε η μακροζωία και η ένταση των διαφόρων μορφών τυραννιών που την κατασπαράσσουν μετά από την επίσημη από- αποικιοποίηση. Κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια, τα δημοκρατικά καθεστώτα, όπως τα καταλαβαίνει η Freedom House [6] , έχουν εξαπλωθεί από τη Λατινική Αμερική μέχρι την υποσαχάρια Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική δε συνέβη κάτι ανάλογο. Εδώ, δεσπότες κάθε απόχρωσης, διατηρούν την εξουσία αναλλοίωτοι από το χρόνο και τις περιστάσεις. Η Σαουδική οικογένεια – η ακριβέστερη έννοια του όρου θα ήταν Σικελική [7] – που είναι το βασικό στήριγμα της αμερικανικής δύναμης στην περιοχή από τότε που ο Ρούσβελτ σύναψε συμφωνία με αυτήν, κυβερνά ανεξέλεγκτα πάνω στη χερσόνησο της για σχεδόν έναν αιώνα. Οι, λιγότερο σημαντικοί, σεΐχηδες του Κόλπου και του Ομάν, που συγκρατούνται ή τοποθετήθηκαν από το Raj [8] την περίοδο της «Trucial Coast» [9], είχαν ελάχιστα μεγαλύτερη ανάγκη για να ασχοληθούν με τα θέματα τους από τους Wahhabite [10] φίλους της Ουάσιγκτον στη δίπλα πόρτα. Οι δυναστείες των Hashemite και Alaouite σε Ιορδανία και Μαρόκο – η πρώτη δημιούργημα της βρετανικής, και η δεύτερη κληροδόχος της γαλλικής, αποικιοκρατίας- έχουν μεταφέρει την εξουσία σε τρεις γενιές βασιλικών αυτοκρατόρων με λίγα περισσότερα από μερικές χειρονομίες με μια πρόσοψη κοινοβουλευτισμού. Τα βασανιστήρια και οι δολοφονίες είναι η ρουτίνα στα καθεστώτα αυτά, τους καλύτερους φίλους της Δύσης στην περιοχή.

5

Όχι λιγότερο αυτό, στις, ονομαστικά, δημοκρατίες της περιόδου, η κάθε μια όσο βάναυση δικτατορία όσο η επόμενη, και οι περισσότερες όχι λιγότερο δυναστικές από τις ίδιες τις μοναρχίες. Και εδώ, η συλλογική μακροβιότητα των κυβερνητών δεν είχε κάτι αντίστοιχο οπουδήποτε αλλού στον κόσμο: Καντάφι στην εξουσία για 41 χρόνια, Assad, πατέρας και γιος, 40, Saleh 32, Μουμπάρακ 29, Μπεν Αλί 23. Μόνο ο αλγερινός στρατός, αλλάζοντας εκ περιτροπής την Προεδρία με τον τρόπο των Βραζιλιάνων στρατηγών, απομακρύνθηκαν από αυτό τον κανόνα, σεβόμενοι ωστόσο κάθε άλλη αρχή της καταπίεσης. Στη στάση τους στο εξωτερικό, τα καθεστώτα αυτά ήταν λιγότερο ομοιόμορφα υποχείρια του ηγεμόνα. Η αιγυπτιακή δικτατορία, που διεσώθη από μια τελική στρατιωτική πανωλεθρία το 1973 μόνον χάρη στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν στη συνεχεία πιστό πιόνι της Ουάσιγκτον, με λιγότερη επιχειρησιακή ανεξαρτησία από το Σαουδικό βασίλειο. Ο κυβερνήτης της Υεμένης είχε αγοραστεί σε τιμή ευκαιρίας για υπηρεσία στον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας. Οι Τυνήσιοι καλλιέργησαν προστάτες στην Ευρώπη, κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά στη Γαλλία. Τα καθεστώτα της Αλγερίας και της Λιβύης, απολαμβάνοντας μεγάλα έσοδα από τους φυσικούς πόρους, είχαν μεγαλύτερα περιθώρια αυτονομίας, αν και μέσα σε ένα μοτίβο αύξησης της συνολικής συμμόρφωσης. Που απαιτούνται στην ειδική περίπτωση της Αλγερίας για να ςξασφαλιστεί η ευλογία της Δύσης για τον αποδεκατισμό του ισλαμιστών της αντιπολίτευσης, και στη Λιβύης για να εξιλεωθεί για το παρελθόν της και να τοποθετήσει προσοδοφόρες επενδύσεις στην Ιταλία. Η μόνη σημαντική εναπομείνασα εκτός, η Συρία, αδύναμη προσφέρει χωρίς την επανάκτηση των Υψιπέδων του Γκολάν, που εμποδίζεται από το Ισραήλ, και απρόθυμη να αφήσει το ορυκτό-μωσαϊκό του Λιβάνου να πέσει πλήρως στα χέρια των Σαουδικών χρημάτων και των Δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών. Ακόμη και αυτή η εξαίρεση, όμως, στρατολογήθηκε χωρίς δυσκολία στην Καταιγίδα της Ερήμου.

6

Τα δύο χαρακτηριστικά της περιοχής, η συνεχιζόμενη κυριαρχία της από τον Αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και η συνεχιζόμενη έλλειψη δημοκρατικών θεσμών, είναι συνδεδεμένα. Η σύνδεση δεν είναι η απλή παραγωγή. Όταν η δημοκρατία υπολογίζεται σαν κάποια απειλή στο κεφάλαιο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί της δεν δίστασαν ποτέ να την καταργήσουν, όπως φανερώνεται από τη μοίρα του Μοσαντέκ, του Αρμπένζ, του Αλιέντε ή σήμερα του Aristide [11]. Αντιθέτως όταν η απολυταρχία είναι απαραίτητη, θα είναι καλά προστατευμένη. Οι δεσποτισμοί της Αραβίας, που στηρίζονται σε φυλετικές ελεημοσύνες και στον ιδρώτα μεταναστών εργατών, αποτελούν στρατηγικά γρανάζια της Pax Americana που το Πεντάγωνο θα παρενέβαινε εν μία νυκτί για να διατηρήσει. Οι δικτατορίες-βασιλικές ή δημοκρατικές- που προεδρεύουν σε μεγαλύτερους αστικούς πληθυσμούς αλλού στην περιοχή έχουν κάποιες διαφορετικές ανέσεις, μιας πιο μόνιμης τάξης. Αλλά η γκάμα των εν λόγω τυραννιών έχει ως επί το πλείστον βοηθηθεί και υποστηριχτεί, παρά δημιουργηθεί ή επιβληθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κάθε μια από αυτές έχει αυτόχθονες ρίζες στην τοπική κοινωνία, ωστόσο εξίσου μπορεί να ποτίζονται αυτές από την Ουάσιγκτον.

7

Στην περίφημη ρήση του Λένιν, η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι το ιδανικό πολιτικό περίβλημα για τον καπιταλισμό. Από το 1945, καμία Δυτική στρατηγική δεν διαφώνησε. Το ευρω-αμερικανικό imperium θα προτιμούσε επί της αρχής μα συναναστρέφεται με Άραβες δημοκράτες παρά δικτάτορες, με την προϋπόθεση ότι θα σέβονταν εξίσου την ηγεμονία του. Αυτό σπάνια έχει αποδειχθεί δύσκολο στις πρόσφατα εκδημοκρατισμένες περιοχές μετά τη δεκαετία του ογδόντα. Γιατί αύτη η διαδικασία δεν εφαρμόστηκε στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική; Ουσιαστικά, διότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους είχαν λόγους να φοβούνται ότι, και μόνο εξαιτίας της μακράς ιστορίας της ιμπεριαλιστικής βίας τους στην περιοχή, καθώς και οι διαρκείς βιαιοπραγίες του Ισραήλ, το λαϊκό αίσθημα μπορεί να μην παρείχε συγκριτικά εκλογική άνεση σε αυτούς. Είναι άλλο πράγμα να εγκαταστήσεις ένα πελατειακό καθεστώς μέσα από τις ξιφολόγχες και να στρογγυλοποιείς προς τα πάνω αρκετές ψήφους για αυτό, όπως και στο Ιράκ. Πιο ελεύθερες οι εκλογές είναι ένα άλλο θέμα, όπως οι Αλγερινοί στρατηγοί και οι ισχυροί της Φατάχ ανακάλυψαν. Σε κάθε περίπτωση, όταν αντιμετώπισαν μια δημοκρατική νίκη ισλαμικών δυνάμεων και την έκριναν ανεπαρκώς δεκτική στις Δυτικές πιέσεις, η Ευρώπη και Αμερική χειροκρότησαν την ακύρωση και την καταστολή της. Ιμπεριαλιστικές και δικτατορικές λογικές παραμένουν συνδεδεμένες.

8

Αυτό είναι το τοπίο στο οποίο η τελικά εξερράγη η αραβική εξέγερση, σε μια αλληλουχία που διευκολύνθηκε από τις δύο τεράστιες πολιτιστικές ενότητες της περιοχής, τη γλώσσα και τη θρησκεία. Οι μαζικές διαδηλώσεις από άοπλους πολίτες, που σχεδόν παντού αντιμετωπίστηκαν με καταστολή με χημικά, νερό και σφαίρες με υποδειγματικό θάρρος και πειθαρχία, αποτέλεσαν τη λόγχη των εξεγέρσεων. Από χώρα σε χώρα η υπερισχύουσα απαίτηση έχει ανυψωθεί σε μεγάλη κραυγή: Al-sha’b yurid isquat al-nizam- «ο λαός θέλει την πτώση του καθεστώτος»! Στη θέση των τοπικών δεσποτών, αυτό που τεράστια πλήθη στις πλατείες και τους δρόμους σε ολόκληρη την περιοχή αναζητούν είναι κυρίως η πολιτική ελευθερία. Η δημοκρατία, όχι καινοτόμα ως όρος –στην πράξη κάθε καθεστώς έκανε ευρεία χρήση του- αλλά άγνωστη ως μια πραγματικότητα, έχει γίνει ένας κοινός παρονομαστής στη συνείδηση ενός πλήθους εθνικών κινημάτων. Σπάνια υποδηλώνεται σαν ένα καθορισμένο σύνολο από θεσμικές μορφές, η ελκυστική του δύναμη προέρχεται περισσότερο από την δύναμή του ως άρνηση του status quo- σαν οτιδήποτε δεν είναι η δικτατορία- παρά από τις θετικές οριοθετήσεις του. Τιμωρία της διαφθοράς στα ανώτερα κλιμάκια των παλαιών μορφών του καθεστώτος περισσότερο έντονα από ό, τι στοιχεία του πολιτεύματος που θα έρθει μετά από αυτό. Η δυναμική των εξεγέρσεων δεν ήταν λιγότερο ξεκάθαρη για αυτό. Ο στόχος είναι, στην πιο κλασική του έννοια, καθαρά πολιτικός: ελευθερία.

9

Αλλά γιατί τώρα; Το αποκρουστικό προσωπικό των καθεστώτων είχε παραμείνει στη θέση του αναλλοίωτα για δεκαετίες, χωρίς να προκαλέσει μαζικές εξεγέρσεις εναντίον του. Η χρονική στιγμή των εξεγέρσεων δεν πρέπει να εξηγηθεί από τους στόχους τους. Ούτε μπορεί εύλογα να αποδοθεί μόνο στα καινούρια κανάλια της επικοινωνίας: η είσοδος του Al-Jazeera, η άφιξη του Facebook ή του Twitter, διευκόλυναν αλλά δεν θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα νέο πνεύμα εξέγερσης. Η σπίθα που έβαλε φωτιά στο λιβάδι υποδεικνύει την απάντηση. Όλα ξεκίνησαν με το θάνατο σε απόγνωση ενός εξαθλιωμένου πωλητή λαχανικών, σε μια μικρή επαρχιακή πόλη στην ενδοχώρα της Τυνησίας. Κάτω από την αναταραχή που τώρα κλονίζει τον αραβικό κόσμο υπήρχαν ηφαιστειογενείς κοινωνικές πιέσεις: πόλωση των εισοδημάτων, αύξηση των τιμών των τροφίμων, έλλειψη κατοικιών, μαζική ανεργία της μορφωμένης – και αμόρφωτης- νεολαίας, μέσα σε μια δημογραφική πυραμίδα που δεν υπάρχει παρόμοια στον κόσμο. Σε μερικές άλλες περιοχές η υποβόσκουσα κρίση της κοινωνίας, και όχι η απουσία ενός αξιόπιστου μοντέλου ανάπτυξης, που είναι τόσο έντονη, ικανή να ενσωματώνει νέες γενιές, τόσο απλά.

10

Ωστόσο, μέχρι σήμερα, μεταξύ των βαθύτερων κοινωνικών αιτιών και των πολιτικών στόχων της Αραβικής εξέγερσης εμφανίζεται σχεδόν αποκλειστικά ένα αγεφύρωτο κενό. Εν μέρει, αυτό αντικατοπτρίζει στη σύνθεση των κυριότερων κομματιών του μέχρι τώρα. Στις μεγάλες πόλεις- η Manama είναι η εξαίρεση- δεν ήταν, στο σύνολο, οι φτωχοί οι οποίοι ξεχύθηκαν στους δρόμους με ορμή. Οι εργάτες εξακολουθούν να μην έχουν εξαπολύσει μια παρατεταμένη γενική απεργία. Οι αγρότες έχουν μόλις και μετά βίας εμφανιστεί Αυτό είναι αποτέλεσμα δεκαετιών αστυνομικής καταστολής, εξολόθρευσης κάθε συλλογικής οργάνωσης οποιουδήποτε είδους μεταξύ των στερημένων. Αυτό θα χρειαστεί χρόνος για να επανεμφανιστεί. Αλλά αυτό το χάσμα είναι επίσης αποτέλεσμα της ιδεολογικής κενότητας στην οποία έχει αφεθεί η κοινωνία στις ίδιες δεκαετίες, με την υποτίμηση του αραβικού εθνικισμού και του σοσιαλισμού, καθώς και την αποστείρωση του ριζοσπαστικού confessionalism [12], αφήνοντας μόνο ένα «καθαρό» Ισλάμ ως πασπαρτού. Υπό αυτές τις συνθήκες, που δημιουργήθηκαν από τη δικτατορία, το λεξιλόγιο των εξεγέρσεων σε μια πολιτική ομιλία δε θα μπορούσε να μην επικεντρωθεί στη δικτατορία-και την πτώση της- και όχι σε κάτι περισσότερο.

11

Αλλά η ελευθερία πρέπει να επανασυνδεθεί με την ισότητα. Χωρίς τη συνένωση τους, οι εξεγέρσεις θα μπορούν πολύ εύκολα να ξεφτίσουν σε μια «κοινοβουλευτικοποιημένη» έκδοση της παλιάς τάξης πραγμάτων, όχι περισσότερο ικανή να ανταποκριθεί στις εκρηκτικές κοινωνικές εντάσεις και ενέργειες από τις παρακμιακές ολιγαρχίες του Μεσοπολέμου. Η στρατηγική προτεραιότητα για μια νέα αναδυόμενη Αριστερά στον αραβικό κόσμο πρέπει να είναι το κλείσιμο του χάσματος στις εξεγέρσεις παλεύοντας για τις μορφές της πολιτικής ελευθερίας που θα επιτρέψουν σε αυτές τις κοινωνικές πιέσεις να βρουν τη βέλτιστη συλλογική έκφραση. Αυτό σημαίνει, από τη μία πλευρά: έκκληση για την πλήρη κατάργηση όλων των νόμων έκτακτης ανάγκης, διάλυση του κυβερνώντος κόμματος ή εκθρόνιση της κυβερνώσας οικογένειας, καθαρισμό του κρατικού τα «στολίδια» του παλαιού καθεστώτος και παραπομπή στη δικαιοσύνη των ηγετών του. Από την άλλη πλευρά, σημαίνει να δοθεί προσεκτική, δημιουργική σημασία στη λεπτομέρεια των Συνταγμάτων που θα γραφτούν αφότου τα υπολείμματα του προηγούμενου συστήματος εκλείψουν. Εδώ οι βασικές απαιτήσεις είναι: απεριόριστες πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες στην έκφραση και την οργάνωση, ανόθευτα – που σημαίνει με αναλογικό σύστημα όχι με το first-past-the-post  εκλογικά συστήματα, αποφυγή πληρεξούσιων Προεδριών, μπλοκάρισμα των μονοπωλίων, κρατικών ή ιδιωτικών, στα μέσα επικοινωνίας και θεσμοθετημένα δικαιώματα των λιγότερο ευνοημένων στη δημόσια πρόνοια. Αυτό είναι μονάχα ένα ανοιχτό πλαίσιο τέτοιου είδους απαιτήσεων για την κοινωνική δικαιοσύνη με του οποίο η εξέγερση αρχίζει να αναπτύσσει τη συλλογική ελευθερία που χρειάζεται για να βρει κάθε υλοποίηση.

12

Αξιοσημείωτη υπήρξε μία ακόμα απουσία μέσα στις αναταραχές. Στην πιο διάσημη από αυτές τις αλληλουχίες γεγονότων, στο Ευρωπαϊκό 1848-49, όχι μόνο δύο, αλλά τρία θεμελιώδη είδη απαιτήσεων είχαν συνυφανθεί: το πολιτικό, το κοινωνικό και το εθνικό. Τι γίνεται με την τελευταία στο Αραβικό 2011; Μέχρι σήμερα, τα μαζικά κινήματα αυτού του έτους δεν έχουν παράξει ούτε μια ενιαία αντι-αμερικανική, ούτε καν αντι-ισραηλινή διαδήλωση. Η ιστορική υποτίμηση του αραβικού εθνικισμού με την αποτυχία του Νασερισμού στην Αίγυπτο είναι χωρίς αμφιβολία ένας από τους λόγους για αυτό. Το γεγονός ότι η μετέπειτα αντίσταση στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό ταυτίστηκε με τα, εξίσου καταπιεστικά, καθεστώτα –της Συρίας, του Ιράν, ή της Λιβύης- ώστε να μην προσφέρεται ένα εναλλακτικό πολιτικό μοντέλο είναι ένας άλλος άλλος. Ακόμα, παραμένει εντυπωσιακό ότι ο αντιιμπεριαλισμός είναι ο σκύλος που δεν έχει – ή δεν έχει ακόμη- γαυγίσει στο τμήμα του κόσμου όπου η ιμπεριαλιστική ισχύς είναι περισσότερο ορατή. Μπορεί αυτό να αντέξει;

13

Οι ΗΠΑ έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν με αισιοδοξία τα γεγονότα που εκτυλίσσονται μέχρι σήμερα. Στον Κόλπο, η άνοδος στο Μπαχρέιν που μπορεί να είχε θέσει σε κίνδυνο τις ναυτικές τους έδρες έχει συνθλιβεί από μία αντεπαναστατική επέμβαση στα πρότυπα της παράδοσης του 1849, με μία εντυπωσιακή επίδειξη ενδο – δυναστικής αλληλεγγύης. Τα Βασίλεια της Σαουδικής Αραβίας και Hashemite προέβησαν σε επιχείρηση. Το προπύργιο της μάχης στην Υεμένη ενάντια στον Σαλαφισμό [14] δείχνει να κλονίζεται, αλλά το καθεστώς του δικτάτορα είναι πλέον περιττό. Στην Αίγυπτο και την Τυνησία, οι κυβερνώντες έπεσαν αλλά η στρατιωτική ιεραρχία του Καϊρου, με τις εξαιρετικές της σχέσεις με το Πεντάγωνο παραμένει άθικτη, ενώ η μεγαλύτερη αναδυόμενη πολιτική δύναμη σε κάθε χώρα είναι αυτή του «εξημερωμένου» ισλαμισμού. Προηγουμένως, η προοπτική των Αδελφών Μουσουλμάνων και των περιφερειακών τους οργανώσεων να μπουν στην κυβέρνηση, θα μπορούσε να προκαλέσει άμεσο συναγερμό στην Ουάσινγκτον. Όμως, η Δύση τώρα προωθεί ένα διασφαλιστικό προσχέδιο στην Τουρκία, που θα αναπαραχθεί στα αραβικά εδάφη, προσφέροντας έτσι ό,τι καλύτερο σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πολιτικό κόσμο. Το AKP  [15] απέδειξε πόσο πιστό είναι στο ΝΑΤΟ και στο νεοφιλελευθερισμό, πόσο ικανό να ασκεί εκφοβισμό και καταστολή, σε μία θεοσεβούμενη αλλά πάντα φιλελεύθερη δημοκρατία, που μπορεί να κουνάει και το κλομπ και το Κοράνι. Αν μπορέσει να βρεθεί ένας Ερντογάν για το Κάιρο και την Τυνησία, η Ουάσινγκτον θα έχει κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένη με την ανταλλαγή του Μουμπάρακ και του Μπεν Αλί.

14

Υπό μία τέτοια προοπτική, η στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη μπορεί να θεωρηθεί ως η κορυφή του παγόβουνου. Πρόκειται για μία επέμβαση που ταυτόχρονα «ξεσκονίζει» τα δημοκρατικά διαπιστευτήρια της Δύσης και εκθέτει την πιο ντροπιαστική πρόσφατη στρατολόγηση στις τάξεις της «διεθνούς κοινότητας». Για την αμερικανική παγκόσμια υπερδύναμη, η στρατιωτική επέμβαση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πιο πολύ ως «είδος πολυτελείας» παρά ως αναγκαιότητα. Ωστόσο, η πρωτοβουλία για την επίθεση του ΝΑΤΟ προήλθε από τη Γαλλία και τη Βρεττανία, ξαναγυρνώντας τη μηχανή του χρόνου πίσω, στην εκστρατεία του Σουέζ. Γι’ άλλη μια φορά το Παρίσι πήρε το προβάδισμα, ούτως ώστε ο Σαρκοζί να ξεπλύνει τις αμαρτίες της κυβέρνησής του που είχε στενές σχέσεις με τον Μπεν Αλί και τον Μουμπάρακ και να μπορέσει να αναχαιτίσει την καταστροφική δημοσκοπική του πτώση. Το Λονδίνο μπήκε στο χορό για να μπορέσει να πραγματοποιήσει επιτέλους ο Κάμερον την επιθυμία του, όπως πολλάκις εξέφρασε, να μιμηθεί τον Μπλερ. Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council) και ο Αραβικός Σύνδεσμος παρείχαν κάλυψη για την επιχείρηση, μιμούμενα τα όσα είχε πράξει το Ισραήλ το 1956. Αλλά ο Καντάφι δεν είναι ο Νάσσερ και αυτή τη στιγμή ο Ομπάμα, που πολύ λίγο έχει να φοβάται τις συνέπειες, μπορεί να συναινέσει με τα παραπάνω, συνάπτοντας ένα ηγεμονικό πρωτόκολλο που θα προβλέπει ότι οι ΗΠΑ θα αναλάβουν ονομαστική εντολή και θα συντονίσουν την τελική επιτυχία, επιτρέποντας έτσι σε μαχητικές δυνάμεις όπως το Βέλγιο και η Σουηδία να επιδείξουν τον εναέριό τους στόλο. Για τους άξιους συνεχιστές της πολιτικής της εποχής του Κλίντον στη σημερινή αμερικανική περίοδο, μία επιπρόσθετη επιβράβευση θα είναι η αναδιαμόρφωση της ανθρωπιστικής επέμβασης, έννοιας που απέτυχε να εδραιωθεί σε σχέση με το Ιράκ. Η γαλλική ιντελιγκέντσια και τα ΜΜΕ, όπως ήταν προβλέψιμο, συμπεριφέρθηκαν με έκσταση μπροστά στην παλινόρθωση της τιμής της χώρας τους, σε αυτή την προσπάθεια. Αλλά ακόμα και στην Αμερική, ο κυνισμός είναι ευρέως διαδεδομένος: η σάλτσα που χρησιμοποιείται για τη λιβυκή χήνα προφανώς δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το Μπαχρέιν αλλά ούτε και για καμία άλλη χήνα

15

Προς το παρόν, τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έχει αναδυθεί από το τοπίο που διαμορφώθηκε μετά την εξέγερση. Η προφύλαξη από τη δύναμη του ηγεμόνα, η έγνοια για τα εθνικά θέματα, η συμπάθεια απέναντι στους Λίβυους αντάρτες, η ελπίδα πως το επεισόδιο θα λήξει γρήγορα, όλα αυτά μαζί έχουν συνδυαστεί ούτως ώστε να αμβλυνθούν οι αντιδράσεις σε σχέση με τον τελευταίο βομβαρδισμό που διενήργησε η Δύση. Επίσης, θεωρείται απίθανο να συνεχίσουν να παραμερίζονται επ’ αόριστον τα εθνικά ζητήματα υπό το βάρος της συνεχιζόμενης κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής. Για τον μουσουλμανικό κόσμο που βρίσκεται στα ανατολικά της ζώνης της αναταραχής, οι αμερικανικοί πόλεμοι στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν δεν έχουν ακόμα κριθεί ενώ ο αποκλεισμός του Ιράν έχει ακόμα δρόμο για να φτάσει στην λογική του κατάληξη. Και γι’ αυτούς που βρίσκονται στο κέντρο της, η κατοχή της Δυτικής Όχθης και ο αποκλεισμός της Γάζας παραμένουν ως έχειν. Είναι δύσκολο, ακόμα και για τον πιο μετριοπαθή των δημοκρατικών καθεστώτων, να μπορέσει να πάρει αποστάσεις από αυτό το θέατρο ιμπεριαλιστική υπερδύναμης και αποικιακής βαρβαρότητας.

16

Ο εθνικισμός είναι πολύ συχνά στον αραβικό κόσμο, μια κάλπικη δεκάρα. Τα περισσότερα έθνη στην περιοχή – εξαιρουμένων της Αιγύπτου και του Μαρόκου – αποτελούν τεχνητά κατασκευάσματα του δυτικού ιμπεριαλισμού. Αλλά, όπως και από την Υποσαχάρια Αφρική και πέρα, η αποικιακή προέλευση δεν αποτέλεσε εμπόδιο στον καθορισμό της μετα – αποικιοκρατικής ταυτότητας, αποκρυσταλλώνοντας έτσι τα τεχνητά σύνορα που χάραξαν οι αποικιοκράτες. Υπό αυτή τη έννοια, κάθε αραβικό έθνος στις μέρες κατέχει, αληθινά και ανθεκτικά, περισσότερο από κάθε άλλο έθνος, μία συλλογική ταυτότητα. Υπάρχει όμως μία διαφορά. Η γλώσσα και η θρησκεία, δύο έννοιες δεμένες στα ιερά κείμενα, ήταν – και είναι ακόμα – πολύ ισχυρές ιστορικά, και διακριτές, ως κοινοί πολιτιστικοί δείκτες που δεν επιβαρύνουν την εικόνα κάθε αραβικού κράτους ξεχωριστά με την μεγαλύτερη ιδέα ενός αραβικού έθνους, το οποίο σχεδιάστηκε ως μία οικουμένη. Αυτό ακριβώς το ιδεώδες οδήγησε στη γένεση ενός κοινού αραβικού – μη αιγυπτιακού, ιρακινού ή συριακού – εθνικισμού.

17

Στη συνέχεια ακολούθησε η άνοδος, η διαφθορά και η αποτυχία του Νασερισμού και του Μπααθισμού. Σίγουρα, ο Νασερισμός και ο Μπααθισμός δεν πρόκειται να αναβιώσουν στις μέρες μας. Αν όμως επιδιώκουμε να μετατραπεί η εξέγερση σε επανάσταση, οφείλουμε να αποκαλύψουμε την επίδρασή τους στον αραβικό κόσμο. Η ελευθερία και η ισότητα πρέπει να επανασυνδεθούν. Αλλά χωρίς αδελφοσύνη, σε μια περιοχή τόσο ολοκληρωτικά χτυπημένη αλλά και διασυνδεδεμένη, υπάρχει ο κίνδυνος το εγχείρημα αυτό να αποτύχει. Από τη δεκαετία του ’50 κι έπειτα, το συνολικό τίμημα των εθνικών εγωισμών, που ανέκυπταν μετά από οποιαδήποτε πρόοδο στη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική, ήταν μεγάλο. Αυτό που χρειάζεται σήμερα δεν είναι μία καρικατούρα αλληλεγγύης, σαν κι αυτή που «προσφέρει» ο Αραβικός Σύνδεσμος, ένα σώμα που καταγράφει ρεκόρ χρεωκοπίας και προδοσίας, σε βαθμό που να ανταγωνίζονται αυτά του Οργανισμού των Αμερικανικών Πολιτειών, την εποχή που δικαίως ο Κάστρο τις αποκαλούσε «Υπουργείο Αποικιών των Ηνωμένων Πολιτειών». Αυτό που απαιτείται είναι ένας γενναιόδωρος αραβικός διεθνισμός, ικανός να προβλέψει – στο απώτερο μέλλον, όταν πια θα έχει πέσει και ο τελευταίος σεΐχης – τη δίκαιη κατανομή του πετρελαϊκού πλούτου, ανάλογα με τον πληθυσμό σε όλο τον αραβικό κόσμο και όχι την τερατώδη χλιδή των λίγων αυθαίρετων εις βάρος των πολλών απελπισμένων, καταδικασμένων στην ανέχεια, ανθρώπων. Στο πιο άμεσο μέλλον, η προτεραιότητα είναι απλή: μία κοινή δήλωση, ότι η άθλια συνθήκη Σαντάτ που υπεγράφη με το Ισραήλ – μία συνθήκη που βυθίζει τους συμμάχους σε μία σούπα συμφωνίας, που δε δίνει καν στην Αίγυπτο την ελάχιστη κυριαρχία πάνω στους στρατιώτες της ούτως ώστε να μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα εντός της επικράτειάς της, που στο άξιο περιφρόνησης πλαίσιο συμφωνίας σχετικά με το Παλαιστινιακό το Ισραήλ δεν έχει κρατήσει καν τα προσχήματα – είναι νομικά νεκρή.

Σημειώσεις των μεταφραστών:

[1] Ο Κόλπος του Αντεν βρίσκεται στην Αραβική Θάλασσα ανάμεσα στην Υεμένη και τη Σομαλία

[2] Ο συγγραφέας αναφέρεται στην TransJordan, τη μετέπειτα Ιορδανία, και συγκεκριμένα στην περίοδο της βρετανικής ηγεμονίας, μετά την οθωμανική κατοχή.

[3] Αναφέρεται στην Ινδική Υποήπειρο στην οποία περιλαμβάνονται η Ινδία, το Πακιστάν, το Νεπάλ κ.α.

[4] Η γνωστή φράγκικη λέξη για την Ανατολή. Αναφέρεται βασικά στο βόρειο κομμάτι της αραβικής χερσονήσου, που ακουμπά στη Μεσόγειο στο οποίο περιλαμβάνονται ο Λίβανος, η Συρία, η Ιορδανία, το Ισραήλ και η Παλαιστίνη

[5] Εβραϊκές παραστρατιωτικές ομάδες που έδρασαν τις δεκαετίες του 30 και του 40 για την δημιουργία του κράτους του Ισραήλ

[6] Μη κυβερνητική οργάνωση με έδρα την Ουάσιγκτον που ερευνά για τη δημοκρατία και τις πολιτικές ελευθερίες ανά τον κόσμο. Είναι εμφανής ο τρόπος που περιγράφει ο συγγραφέας. «όπως τα καταλαβαίνει η Freedom House».

[7] Αναφέρεται στη Μαφία

[8] Το Βρετανικό Raj είναι το όνομα που περιγράφει την περίοδο της Βρετανικής κατοχής της Ινδίας και των γύρω περιοχών. Συχνά αναφέρεται και στο σύνολο των εδαφών που βρίσκονταν υπό βρετανικό έλεγχο (πχ Αυστραλία)

[9] Την περίοδο της Βρετανικής κατοχής της Ινδίας δημιουργήθηκαν μια σειρά από «εμιράτα», sheikhdoms, στον Περσικό κόλπο που στην ουσία ήταν προτεκτοράτα της Βρετανίας. Μεταξύ αυτών το Abu Dhabi, το Dubaiκ.α.

[10] Το Wahhabi είναι ένα δόγμα του ισλάμ. Εδώ αναφέρεται στους Σαουδάραβες

[11] Δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις που καταλύθηκαν με στη συμβολή της Αμερικής

[12] Ο όρος γενικά χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει μια μορφή διακυβέρνησης που συνδυάζει την κοσμική και τη θρησκευτική εξουσία. Εδώ αναφέρεται στον προοδευτικό confessionalism που έχει εφαρμοστεί κυρίως στο Λίβανο

[13]  Aναφέρεται στο FPTP εκλογικό σύστημα κατά το οποίο ο πρώτος συνδυασμός πριμοδοτείται δυσανάλογα με τον αριθμό των ψήφων του, όπως συμβαίνει στις περισσότερες δυτικές χώρες

[14] Ρεύμα εντός του Ισλάμ

[15] Είναι το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, το κυβερνών στην Τουρκία

Μετάφραση- Εισαγωγή: Ανδρίτσος Θάνος, Ερωτοκρίτου Αγγελική

Πηγή: Η Λέσχη

Category: Χωρίς κατηγορία