Το μέλλον των συγκρούσεων για τα τρόφιμα



«Μπαίνουμε σε επικίνδυνη ζώνη», δήλωσε στις 5 Ιανουαρίου ο Abdolreza Abbassian, προϊστάμενος οικονομολόγος του παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας.

Του Γκοούιν Ντύερ

Αν υπήρχε δίκαιη κατανομή όλων των τροφίμων του πλανήτη, τότε θα υπήρχαν αρκετά για όλους – αυτό είναι πραγματικότητα εδώ και αιώνες. Αν η τροφή ήταν δυσεύρετη το πρόβλημα θα συνίστατο στο ότι δεν ήταν στο σωστό μέρος, ποτέ εντούτοις δεν υπήρξε ανεπάρκεια σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή ακριβώς η συνθήκη ωστόσο δεν θα ισχύει για πολύ ακόμα.

Οι ταραχές έχουν ξεκινήσει πάνω από μία εβδομάδα και πρόκειται να επεκταθούν. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας παγκόσμιας διατροφικής κρίσης, το καλοκαίρι του 2008, σημειώθηκαν σοβαρά επεισόδια στο Μεξικό, στην Ινδονησία και στην Αίγυπτο. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και τώρα, μόνο που αυτή τη φορά θα είναι σκληρότερες και πιο εκτεταμένες.

Ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού ζει σε αυτές τις χώρες σε μια «οικονομία ρευστού» (στην οικονομία ρευστού όλες ή οι περισσότερες συναλλαγές γίνονται αποκλειστικά με μετρητά, χωρίς την ύπαρξη κανενός είδους πλαστικού χρήματος, σ.τ.μ.), και η συντριπτική πλειοψηφία κατοικεί σε αστικά κέντρα. Οι άνθρωποι αυτοί αγοράζουν την τροφή τους, δεν την παράγουν οι ίδιοι, γεγονός που τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους, καθώς ενώ έχουν τις ίδιες σχεδόν διατροφικές ανάγκες με τους κατοίκους πλουσιότερων χωρών, τα εισοδήματά τους είναι σημαντικά χαμηλότερα.

Οι φτωχοί πληθυσμοί που διαμένουν στα αστικά περιβάλλοντα τέτοιων χωρών (της Κίνας και της Ινδίας συμπεριλαμβανομένων) είναι αναγκασμένοι να ξοδεύουν πάνω από τον μισό μισθό τους σε διατροφικά είδη πρώτης ανάγκης, ποσοστό δυσθεώρητα μεγάλο συγκρινόμενο με το αντίστοιχο 10% που χρειάζεται στις αναπτυγμένες χώρες. Όταν οι τιμές των τροφίμων εκτοξεύονται, οι άνθρωποι αυτοί συνειδητοποιούν πως απλούστατα δεν έχουν τα χρήματα για να καλύψουν τις διατροφικές ανάγκες των ίδιων και των παιδιών τους – και οι τιμές το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι μονίμως στα ύψη.

«Μπαίνουμε σε επικίνδυνη ζώνη», δήλωσε στις 5 Ιανουαρίου ο Abdolreza Abbassian, προϊστάμενος οικονομολόγος του παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας. Η τιμή ενός καλαθιού με δημητριακά, λάδι, γάλα, κρέας και ζάχαρη (το οποίο αντιπροσωπεύει το παγκόσμιο καταναλωτικό πρότυπο για τα είδη πρώτης ανάγκης) αυξάνεται σταθερά εδώ και έξι μήνες, ξεπερνώντας μάλιστα το προηγούμενο μέγιστό της, που είχε καταγραφεί κατά τη διάρκεια του τελευταίου διατροφικού πανικού τον Ιούνιο του 2008.

«Υπάρχει ακόμα μεγάλο περιθώριο περαιτέρω αυξήσεων των τιμών», προσέθεσε ο Abbassian, «Εάν για παράδειγμα οι ξηρές συνθήκες στην Αργεντινή μετατραπούν σε ξηρασία, καθώς και αν το χειμωνιάτικο ψύχος αποδειχθεί ολέθριο για τις σοδειές των σιτηρών». Μετά την απώλεια τουλάχιστον του ενός τρίτου της καλλιέργειας σιτηρών σε Ρωσία και Ουκρανία κατά τη διάρκεια του καλοκαιρινού καύσωνα και των καταστροφικών πλημμυρών σε Αυστραλία και Πακιστάν δεν έχουν απομείνει περιθώρια λάθους.

Ο λόγος για την εκτόξευση των τιμών των τροφίμων στη διεθνή αγορά δεν είναι άλλος από την απαγόρευση της εξαγοράς σιτηρών από Ρωσία και Ινδία, προκειμένου να συγκρατήσουν τις τιμές στο εσωτερικό των χωρών τους. Τα περισσότερα κράτη δεν μπορούν να απεμπλακούν από την παγκόσμια αύξηση των τιμών, διότι βασίζονται στις εισαγωγές προκειμένου να καλύψουν ένα μεγάλο τμήμα της εγχώριας κατανάλωσης. Επαγωγικά, αυτό σημαίνει ότι μεγάλο τμήμα του πληθυσμού δεν μπορεί να αγοράσει βασικά είδη διατροφής για την οικογένειά του, οπότε υποσιτίζεται, εξοργίζεται και οι ταραχές ξεκινούν.

Είναι αυτή η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη; Το σενάριο αυτό είναι πιθανό, πιθανό όμως είναι και το ενδεχόμενο οι ξηρασίες, οι καύσωνες και οι πλημμύρες να είναι απλά μια αλλεπάλληλη σειρά ατυχών φυσικών καταστροφών. Αυτό που είναι σχεδόν σίγουρο είναι πως η υπερθέρμανση θα συνεχιστεί και πως στο μέλλον θα υπάρχουν περισσότερες καταστροφές λόγω καιρού, ελέω της κλιματικής αλλαγής. Η παραγωγή τροφίμων αναμένεται να δεχτεί ένα ισχυρότατο πλήγμα.

Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων ήδη ανεβαίνουν κάθε φορά που καταγράφονται ακόμα και τοπικές καταστροφές καλλιεργειών, αφού ακόμη και τώρα η προσφορά καλύπτει οριακά τη ζήτηση. Καθώς οι μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες μεγεθύνονται περαιτέρω, οι πολίτες της Κίνας, της Ινδίας και της Ινδοκίνας καταναλώνουν περισσότερο κρέας, γεγονός που από μόνο του θέτει ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τις προμήθειες των σιτηρών. Εξάλλου, ο παγκόσμιος πληθυσμός ξεπερνά τη στιγμή αυτή τα εφτά δισεκατομμύρια, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για εννέα δισεκατομμύρια μέχρι το 2050. Θα χρειαστούμε πολύ περισσότερο φαγητό από ό,τι έχουμε συνηθίσει.

Κάποιες βραχυπρόθεσμες διορθώσεις είναι εφικτές. Αν η κυβέρνηση των ΗΠΑ διέκοπτε τις επιδοτήσεις για τις καλλιέργειες αραβοσίτου και την μετέπειτα μετατροπή τους σε βιοκαύσιμα, περίπου το ένα τέταρτο της συνολικής καλλιεργήσιμης έκτασης της χώρας θα ήταν και πάλι διαθέσιμο για την παραγωγή τροφίμων. Αν οι άνθρωποι έτρωγαν λιγότερο κρέας, αν μεγαλύτερη έκταση της Αφρικανικής γης χρησιμοποιούταν για καλλιέργειες, αν περισσότερα τρόφιμα καταναλώνονταν και λιγότερα κατέληγαν στα σκουπίδια, τότε ίσως να μπορούσαμε να κερδίσουμε ακόμα δεκαπέντε με είκοσι χρόνια, προτού η ζήτηση υπερκεράσει την προσφορά.

Από την άλλη μεριά, περίπου το ένα τρίτο της αρδευόμενης γης στον πλανήτη εξαρτάται από την άντληση υπόγειων υδάτων από υδραγωγεία, τα αποθέματα των οποίων εξαντλούνται με γοργούς ρυθμούς. Όταν η ροή του αρδευτικού νερού διακοπεί, η απόδοση αυτών των υψηλά παραγωγικών εκτάσεων θα μειωθεί δραματικά. Το φαινόμενο της ερημοποίησης εξαπλώνεται σε πολλές περιοχές και ένα μεγάλο ποσοστό ποιοτικής γεωργικής γης καταστρέφεται χρόνο με τον χρόνο. Πρόκειται σίγουρα για ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

Η κλιματική αλλαγή πρόκειται να επιδεινώσει την παρούσα κατάσταση αφάνταστα. Η ήπια υπερθέρμανση που έχουμε βιώσει ως σήμερα πιθανόν να μην είναι ο κύριος λόγος των πλημμυρών, των ξηρασιών και των βίαιων καταιγίδων που κατέστρεψαν σε σημαντικό βαθμό τη φετινή παραγωγή, δυστυχώς όμως η άνοδος της θερμοκρασίας θα συνεχιστεί, εφόσον δεν υπάρχει η πολιτική βούληση για τη μείωση των εκπομπών των αέριων ρύπων που είναι υπεύθυνες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Ένας εμπειρικός κανόνας δείχνει πως υπάρχει απώλεια της τάξεως του 10% στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων για κάθε άνοδο της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1 ˚C. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι ελλείψεις θα πολλαπλασιαστούν και οι τιμές των τροφίμων θα αυξηθούν κατακόρυφα με την πάροδο των ετών. Οι συγκρούσεις θα επαναληφθούν ξανά και ξανά.

Σε κάποιες περιπτώσεις οι συγκρούσεις θα μετατραπούν σε επανάσταση. Σε κάποιες άλλες οι εξεγερθέντες θα μετατραπούν σε πρόσφυγες που θα στοιβάζονται στα σύνορα χωρών που δεν θα θέλουν να τους δεχτούν. Ή, εναλλακτικά, μπορούμε να θέσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη υπό έλεγχο, προτού αυτή αποβεί ολέθρια. Κρατήστε την αναπνοή σας, κλείστε τα μάτια σας ερμητικά και ευχηθείτε για ένα θαύμα.

Το τελευταίο βιβλίο του Gwynne Dyer Climate Wars: The Fight for Survival as the World Overheats, κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ από τις εκδόσεις Oneworld

Μετάφραση: Πέτρος Μωραΐτης

Category: Χωρίς κατηγορία