Καλλιτεχνική Άνοιξη στο χειμώνα του ΔΝΤ



Κείμενο: Μαρία Λούκα

Φωτογραφία: Δημήτρης Μιχαλάκης

«Κι οι ποιητές με χέρι υγρό,

υμνούνε της πατρίδας τον χαμό,

κάνουν με θέρμη τα στοιχειά στιχάκια,

με τους σοφούς του κράτους τα ‘χουνε πλακάκια,

σαν χέλια γλοιώδικα έχουν πουληθεί,

τους έχω βαρεθεί.»

Και εμείς τους βαρεθήκαμε! Και κυρίως βαρέθηκαν οι ίδιοι το σινάφι τους. Τους ποιητές, τους μουσικούς, τους σκηνοθέτες, τους ζωγράφους που προσδένονται στο άρμα της εξουσίας και γίνονται παραγωγοί ενός πολιτισμού μαζικής αποχαύνωσης. Βαρέθηκαν την πολύ βολική αντίληψη ότι η τέχνη είναι ένα πολύτιμο κρύσταλλο που αν το αγγίξει η κοινωνία θα σπάσει  και το έσπασαν μόνοι τους για να γίνουν κομμάτι της κοινωνίας. Βαρέθηκαν τα κουνήματα στη βιομηχανία του θεάματος και στράφηκαν θεαματικά στα κινήματα. Βαρέθηκαν τα σπίτια τους, τα εργαστήρια τους, τις σκηνές τους και βγήκαν στο δρόμο.

Σε κρίσιμες ιστορικές καμπές, όπως αυτή που διανύουμε εδώ και ένα εξάμηνο στη χώρα μας, η τέχνη παίζει κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης. Η όποια θεώρηση περί ανεπηρέαστου της τέχνης συνθλίβεται στις ισχυρές πολώσεις που αναπόφευκτα γεννούν οι κοινωνικές συγκρούσεις. Έτσι και τώρα λοιπόν, δεν είναι μόνο οι εργαζόμενοι, οι φοιτητές, οι άνεργοι, οι αγρότες και οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες ενάντια στο Μνημόνιο. Είναι και οι καλλιτέχνες. Πέρα από την επίδραση που ασκεί το σοκ που υφίσταται ο ελληνικός λαός στο έργο του κάθε καλλιτέχνη μεμονωμένα, μια σειρά από καλλιτεχνικές ομάδες είτε συγκροτήθηκαν στη βάση αυτής της αντίθεσης, είτε προϋπήρχαν αλλά σ’ αυτή την περίοδο αναβάθμισαν και πολιτικοποίησαν τη δράση τους.

Με σύνθημα «Όλα τα Εγώ στο δρόμο» οι «Καλλιτέχνες ενάντια στο Μνημόνιο» τοποθετούνται ξεκάθαρα ενάντια όχι μόνο στο Μνημόνιο αλλά και στο Μνημόσυνο που μας ετοιμάζουν. Αρνούνται να τραγουδήσουν τον επικήδειο μιας κοινωνίας και να ζωγραφίσουν την εθνική μας κατάθλιψη και προτάσσουν την αλληλεγγύη και την αξιοπρέπεια. Η πρωτοβουλία συστάθηκε το καλοκαίρι στη βάση της ανάγκης όπως μας εξηγεί η Μάνια Παπαδημητρίου, ηθοποιός και σκηνοθέτρια που πρωτοστάτησε στο εγχείρημα: «Η συμμετοχή  στους Καλλιτέχνες ενάντια στο μνημόνιο ξεκινάει  από μια ανάγκη βαθιά να πούμε όλοι μαζί ένα φτάνει πια σε όλα όσα ξέρουμε πως γίνονται στραβά και δεν μιλάμε. Πρέπει να αντιδράσουμε. Δεν μπορεί να καθόμαστε και να κοιτάμε να μας παίρνουν τη ζωή μας μέσα απ΄τα χέρια μας χωρίς να κάνουμε τίποτα.» Αποτελείται από περίπου 40 ανθρώπους του πολιτισμού και της τέχνης που συζητούν στη βάση μιας ανοιχτής εβδομαδιαίας σύσκεψης και αποφασίζουν μετά από ένα συλλογικό brain storming , χωρίς να θυμούνται στο τέλος σε ποιόν ανήκει η αρχική ιδέα. «Εδώ έχω νοιώσει μια ανώτερη μορφή συντροφικότητας και το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι συλλογικό» μας λέει ο Παναγιώτης Φρατζής, πολιτιστικός συντάκτης και ποιητής.

Συμμετέχουν με τα δικά τους πανό που είναι περισσότερο καλλιτεχνικά κολάζ σε όλες τις μεγάλες κινητοποιήσεις όπως οι απεργιακές συγκεντρώσεις ή η διαδήλωση για την εξέγερση του Πολυτεχνείου αλλά και σε  μικρότερες όπως η συναυλία διαμαρτυρίας για τις απολύσεις στο ΔΟΛ ή περνώντας τα Χριστούγεννα με τους κατοίκους της Κερατέας. Πέρα απ’ αυτά όμως πραγματοποιούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα και τις δικές τους αυτόνομες αισθητικοπολιτικές παρεμβάσεις. Το εναρκτήριο λάκτισμα δόθηκε στις 14 Οκτωβρίου με μια ξενάγηση στο κέντρο της Αθήνας συνοδευόμενη από τραγούδια και κείμενα πολιτικής σάτιρας που γράφτηκαν ειδικά γι’ αυτή την περίσταση. Το κείμενο που απαγγέλθηκε μπροστά από την τράπεζα της  Marfin στην οδό Σταδίου αποκρυσταλλώνει δημιουργικότητα αλλά και πολιτική ευθύτητα και αναδείχθηκε σε κορυφαία στιγμή εκείνης της μέρας «Ιδού εγώ, ο Ανδρέας Βγενόπουλος. Είμαι ένας από σας. Ένας αυτοδημιούργητος άνθρωπος. Από το μαγαζάκι του παππού μου, λιθαράκι το λιθαράκι, απάτη στην απάτη, εμίρη στον εμίρη, έχτισα κι εγώ ο κακομοίρης την ταπεινή μου αυτοκρατορία. Έχω, είχον, σχήσομαι, έσχον και ούτω καθ΄εξής. Έχω, αν δεν με απατά η μνήμη μου, τρία κότερα. Έχω, αν επίσης δεν με απατά η μνήμη μου, και τρεις νεκρούς στη τράπεζά μου. Τρεις νεκροί, τρία κότερα: η πλήρης συμμετρία. Μου αρέσει οι άνθρωποι να επαληθεύουν τους αριθμούς.» Σίγουρα όμως και ο υφυπουργός Πολιτισμού Τηλέμαχος Χυτήρης – στην τελευταία τους παρέμβαση στις 13 Δεκεμβρίου – κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της νέας του ποιητικής συλλογής , δεν πρέπει να αισθάνθηκε πολύ κολακευμένος όταν του απηύθυναν το ερώτημα: «Πως η μείζων βαρβαρότης μπορεί να τροφοδοτεί ακόμα και την ελάσσονα ποίηση;»

Την ίδια περίπου περίοδο , το Μάιο του 2010, όταν σύσσωμος σχεδόν ο εγχώριος και ξένος τύπος σκιαγραφούσε το πορτρέτο που τεμπέλη, διαπλεκόμενου και υπεραμοιβόμενου έλληνα εργαζόμενου, μια ομάδα καλλιτεχνών και διανοουμένων συνέταξε και μετέφρασε σε τέσσερις ευρωπαϊκές γλώσσες το  «letter from Greece», ως ένα διάβημα διαμαρτυρίας για τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας αλλά και ως έκκληση αντίστασης: «Απευθυνόμαστε σε όσες και όσους προσπαθούν να σκεφτούν έξω από τα στερεότυπα, που δε θέλουν μια Ευρώπη διασπασμένη σε Βόρειους και Νότιους, σε καθολικούς, προτεστάντες, ορθόδοξους, σε πλούσιους και φτωχούς. Σε όλους εκείνους που αρνούνται να δεχτούν τον νέο αυτό οικονομικό πόλεμο». Ορισμένοι καλλιτέχνες από την ομάδα σε συνεργασία με την ΑΔΕΔΥ και φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν ξεκινήσει μια σειρά από πολιτιστικές παρεμβάσεις σε δήμους του λεκανοπεδίου. Η αρχή έγινε στις 28 Δεκεμβρίου στο Ίλιον με τη βραδιά τραγουδιού και πολιτικού καμπαρέ «Προς Νέα Γη Ελπίδας». Αυτή τη στιγμή ετοιμάζεται η έκδοση της μπροσούρας «Απορίες νοικοκυράς σε υστερική κρίση» με κείμενα των οικονομολόγων Λεωνίδα Βατικιώτη και Γιώργου Παπαλεξόπουλου πλαισιωμένα από σχέδια του Στάθη και αρκετών άλλων. Ενώ στα σκαριά βρίσκεται και η παράσταση με τον παραπλανητικό τίτλο «I Love Mnimonio». Ο σκηνοθέτης της και καθηγητής του Παντείου Γιάγκος Ανδρεάδης , υποστηρίζει ότι σ’ αυτή τη συγκυρία «ο πολιτισμός καλείται να παίξει ένα καθοριστικό ρόλο χωρίς εκπτώσεις και με πολιτική τόλμη»

Επειδή κάποιοι λοιπόν απογοητεύτηκαν από την ακινησία του καλλιτεχνικού στερεώματος, είπαν να βάλουν την τέχνη σε κίνηση… «Η Τέχνη εν Κινήσει» (ΤΕΚ)είναι μια συλλογικότητα που δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 2008 , καταρχήν ως μια τοπική κίνηση στις γειτονιές Βύρωνα – Παγκράτι αποτελούμενη από μουσικούς συγκροτημάτων της ανεξάρτητης σκηνής. Στη συνέχεια βέβαια η ομάδα εξαπλώθηκε γεωγραφικά, αριθμητικά και καλλιτεχνικά. Ευθύς εξαρχής έθεσε ως βασικό της στόχο την υπέρβαση του εμπορευματικού χαρακτήρα της καλλιτεχνικής παραγωγής και την ανάδειξη του κοινωνικής διάστασης της τέχνης. Ιδιαίτερα την περίοδο του Μνημονίου τάχθηκαν ξεκάθαρα ενάντια στο μονόδρομο των μέτρων προβάλλοντας ως μονόδρομο την αντίσταση σ’ αυτά. Συμμετέχουν σε αρκετές συναυλίες αλληλεγγύης ή διαμαρτυρίας που κατά καιρούς διοργανώνονται αναιρώντας όμως το διαχωρισμό μεταξύ καλλιτεχνών και συγκεντρωμένων. Για παράδειγμα ο MC Yinka από την ΤΕΚ στη συναυλία αλληλεγγύης στους απολυμένους απ ‘ τα «Ελληνικά Γράμματα» πριν ανέβει στη σκηνή να τραγουδήσει, μοίραζε προκηρύξεις! Τον προηγούμενο μήνα πραγματοποίησαν το 3^ο τους φεστιβάλ στην κατειλημμένη σχολή της Καλών Τεχνών μ’ ένα πλούσιο πρόγραμμα μουσικών εκδηλώσεων, εικαστικών εκθέσεων και συζητήσεων , το οποίο παρά τους πολικούς βαθμούς που επικρατούσαν εκείνη τη μέρα, παρακολούθησαν πάνω από 600 άτομα. «Πολλές φορές η τέχνη αντιμετωπίζεται ως κερασάκι στην τούρτα, υποτιμάται η ανατρεπτική της δύναμη. Αυτό αναπαράγεται και από τους ίδιους τους καλλιτέχνες που αντιμετωπίζουν το κίνημα ως δεξαμενή. Αυτό το μοντέλο του καλλιτέχνη – μαϊντανού δε μας κάνει. Εμείς παλεύουμε για μια οργανική σύνδεση της τέχνης με τους αγώνες» μας εξηγούν ο Παύλος Αναστούλης και ο Παύλος Κατσιβέλης από την ΤΕΚ.

Οι acidart ήταν αυτόνομοι bloggers για μεγάλο διάστημα, την περασμένη Άνοιξη όμως αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους στο ομότιτλο site. Η ομάδα αποτελείται από περίπου 20 ποιητές και πεζογράφους με στόχο να αναδείξουν τα καλλιτεχνικά πειράματα που δε χωρούν στη mainstream κουλτούρα που αναπαράγει η τηλεόραση. Επιπλέον λειτουργώντας ως επικοινωνιακός κόμβος προσπαθούν να στηρίξουν τους καλλιτέχνες που δεν κλεισμένοι στο γυάλινο πύργο τους αλλά εντάσσονται στα κοινωνικά δρώμενα. Στις 30 Οκτωβρίου κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για την Ημέρα Δρόμου, έκαναν το Συμπόσιο Δρόμου απαγγέλλοντας στίχους με ντουντούκα και μοιράζοντας ποιήματα στους περαστικούς. «Θέλουμε η τέχνη να κατέβει στο δρόμο , να προσφέρει φαντασία και να σπάσει την ατομικότητα» , υποστηρίζει ο Βαγγέλης Μπέκας, συγγραφέας και μέλος της ομάδας.

Καλλιτέχνες κατά του Μνημονίου λοιπόν αλλά υπέρ της μνήμης. Εξάλλου το εγχείρημα τους είναι εκτός των άλλων και μια προσπάθεια επανοικειοποίησης της συλλογικής μνήμης ακόμα και για τους ίδιους. Οι διαδρομές που  σήμερα χαράσσουν παρά τα πρωτότυπα στοιχεία τους φέρουν τα ανεξίτηλα αποτυπώματα ορισμένων προγενέστερων τους. Όταν η Ιστορία στις διάφορες καμπές του σύγχρονου ελληνικού κράτους τους κάλεσε να αντισταθούν στην καταπίεση και να λειτουργήσουν ως παράγοντας χειραφέτησης, ανταποκρίθηκαν έτσι όπως ορίζουν οι στίχοι ενός εξ’ αυτών του Τάσου Λειβαδίτη «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωποςδεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν” αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο.Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ” τις φωνές
το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες μα ούτε βήμα πίσω.»

Η επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας  το 1967 ανέκοψε βίαια την πολιτιστική άνθηση της προηγούμενης περιόδου και αρκετοί καλλιτέχνες πήραν ξανά το γνώριμο δρόμο της φυλακής και της εξορίας. Κατά τη διάρκεια της επταετίας  η πολιτισμική αντίσταση στη χούντα υπήρξε αρκετά μαζική παίρνοντας διαφορετικές κάθε φορά μορφές. Αρχικά η διαμαρτυρία εκδηλώθηκε ως σιωπή. Τα πρώτα δύο χρόνια οι περισσότεροι συγγραφείς παύουν να δημοσιεύουν αντιδρώντας στο καθεστώς προληπτικής λογοκρισίας. Μετά η σιωπή έγινε κραυγή. Η ιστορική αντιδικτατορική δήλωση του Σεφέρη στις 28 Μαρτίου το 1969 «Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου» τροφοδότησε μια σημαντική συλλογική έκδοση κείμενων με αγωνιστικό περιεχόμενο, τα περίφημα Δεκαοχτώ κείμενα. Λίγο αργότερα στις 20 Σεπτεμβρίου το 1971, η κηδεία του ποιητή μετατρέπεται σε τεράστιο ανθρώπινο ποτάμι που τραγουδά το απαγορευμένο «Στο περιγιάλι το κρυφό». Ο Μίκης Θοδωράκης και ο Γιάννης Ρίτσος γράφουν συνεχώς σε συνθήκες παρανομίας, το «πότε θα κάνει ξαστεριά» του Μαρκόπουλου γίνεται σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα, οι βραδιές στο Κύτταρο του Σαββόπουλου περιέχουν υπαινικτικά αλλά σαφή μηνύματα πολιτικής ανυπακοής, ενώ στα πολιτιστικά σωματεία διοργανώνουν σ’ αυτές τις συνθήκες πλήθος εκδηλώσεων.

Στο χώρο των εικαστικών τεχνών ο ρεαλισμός κυριάρχησε ως τεχνοτροπία. Με το σύνθημα του γαλλικού Μάη «Να είστε ρεαλιστές. Να ζητάτε το αδύνατο» πραγματοποιήθηκε το 1971 μια ομαδική έκθεση νέων ζωγράφων με κριτικό βλέμμα απέναντι στο ανελεύθερο καθεστώς. Η πιο συγκροτημένη όμως αποτύπωση αυτής της τάσης έγινε με την ομάδα «Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές» . Οι δύο εκθέσεις που πραγματοποίησε η ομάδα το 1972 στην Αθήνα και το 1973 στη Θεσσαλονίκη, συνοδευόμενες από μανιφέστα και κείμενα με αντιδικτατορικό στίγμα , ήταν αυθεντικά δείγματα μιας τέχνης σαφώς στρατευμένης στην υπηρεσία της κοινωνίας.

Στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης ένας αέρας ριζοσπαστικοποίησης συνέπαιρνε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής κατ’ επέκταση και του πολιτισμού. Πολύτιμη εμπειρία αυτής της περιόδου αποτελούν οι πολιτιστικές λέσχες που ξεπήδησαν σε διάφορες γειτονιές της Αθήνας με τη συμμετοχή κατοίκων και καλλιτεχνών. Λειτουργούσαν με τη μορφή γενικών συνελεύσεων και διοργανώνονταν στο πλαίσιο τους θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις και διαλέξεις, αποτελώντας παράλληλα κατώφλι επικοινωνίας για τις τοπικές κοινωνίες. Ο Γιώργος Ζιόβας, ηθοποιός που γαλουχήθηκε σ’ αυτές τις διεργασίες μας διηγείται: «αρκετοί ξεκινήσαμε τότε ερασιτεχνικά και στη συνέχεια ασχοληθήκαμε επαγγελματικά με την τέχνη. Οι δράσεις μας ήταν άμεσα συνυφασμένες με την κοινωνικοπολιτική συγκυρία. Νιώθαμε πολύ έντονα ότι κάτι θα αλλάξει.»

Στις αρχές της δεκαετίας του 80 ατόνησαν σε μεγάλο βαθμό όλες αυτές οι διαδικασίες καθώς οι πρωταγωνιστές τους σε μεγάλο βαθμό ενσωματώθηκαν στο πρόταγμα της Αλλαγής. Οι ραγδαίες εξελίξεις στις αρχές του 90 και ο κρότος από την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ παρήγαγαν την εσωστρέφεια των στρατευμένων καλλιτεχνών και το τραγούδι της ήττας. Πέρασαν αρκετά χρόνια για να ξαναγεννηθούν τα πρώτα σπέρματα συλλογικής καλλιτεχνική αμφισβήτησης. Η παράδοση του ηγέτη του κουρδικού κινήματος Οτσαλάν στο τουρκικό κράτος με βασική ευθύνη του τότε Υπουργού Εξωτερικών και σήμερα κατ ‘ επάγγελμα υβριστή των δημοσίων υπάλληλων Θόδωρου Πάγκαλου στις 15 Φεβρουαρίου 1999 λειτούργησε ως θρυαλλίδα για την καλλιτεχνική ενεργοποίηση. Τότε συγκροτήθηκε η «Πρωτοβουλία 1^η Μάρτη» διοργανώνοντας μια τεράστια συναυλία αλληλεγγύης στον κουρδικό λαό στην πλατεία Συντάγματος. «Στο χώρο της τέχνης , υφίστανται διακρίσεις και περιθωριοποιούνται αυτοί που ασχολούνται συστηματικά με την πολιτική τέχνη και αυτοί που τολμούν να διαμαρτύρονται μπαίνουν σε μια σύγχρονη μαύρη λίστα» μας περιγράφει ο Κυριάκος Κατζουράκης, ζωγράφος – καθηγητής στο ΑΠΘ και από τους πρωτεργάτες της Πρωτοβουλίας. Είχε σημάνει όμως πλέον η ώρα για την επιστροφή της πολιτικής στην τέχνη. Σε λιγότερο από δύο μήνες η ίδια Πρωτοβουλία ανανέωσε το ραντεβού της στο Σύνταγμα με μια αντιπολεμική συναυλία αυτή τη φορά, που μεταδόθηκε μέσω δορυφόρου στο βομβαρδισμένο από τα νατοϊκά στρατεύματα Βελιγράδι. Η κίνηση του Νικήτα Κλιντ (X-Ray) -μέλους τότε των Active Member και τώρα του συγκροτήματος Ρόδες- να κάψει το αμερικάνικο διαβατήριο του επί σκηνής, σημάδεψε τη βραδιά. Ο σκληρός πυρήνας αυτών των καλλιτεχνών αγκάλιασε στη συνέχεια την εξέγερση των Ζαπατίστας και συνδέθηκε με την καμπάνια «Ένα σχολείο για την Τσιάπας», που είχε ως σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για την ανέγερση ενός σχολικού κτιρίου στην Τσιάπας στο Μεξικό.

«Φυσάει κόντρα σε ολάκερη γη,τ” άγρια πετούμενα δε βρίσκουν πηγή, δεν αντέχω της βολής τη σιγή», το τραγούδι των Active Member αντήχησε την ταραγμένη περίοδο του 2003 από άκρη σ’ άκρη, στα μεγάλα αντιπολεμικά συλλαλητήρια της Αθήνας, στις κινητοποιήσεις ενάντια στη Σύνοδο Κορυφής τον Ιούνιο του ίδιου έτους στη Χαλκιδική. Αυτοί οι καλλιτέχνες τότε δεν τραγουδούσαν απλά στις συγκεντρώσεις αλλά συμμετείχαν ενεργά στις διαδικασίες του κινήματος. Μάλιστα, ορισμένα low bap συγκρότησαν τον πολιτιστικό σύλλογο ΠΡΑΞΙΑ, ως εστίας όσμωσης με τις κινηματικές διαδικασίες και με αυτό το πανό κατέβαιναν στις διαδηλώσεις. Οι ίδιες φωνές αντιστάθηκαν λίγο αργότερα στις σειρήνες του οράματος της «Ισχυρής Ελλάδας» που θα υλοποιούνταν με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Με την «Αντί – 2004 Συναυλία» τον Απρίλιο του 2004 διατράνωναν ότι ο «πολιτισμός των νεκρών μεταναστών στα ολυμπιακά κάτεργα, της τσιμεντοποίησης και των καμερών δεν είναι δικός μας»

Και μετά ήρθε ο Δεκέμβρης. Η νεολαιίστικη εξέγερση εισέβαλλε στο πολιτικό σκηνικό, χρωμάτισε τη δημόσια συζήτηση και αναπόφευκτά επηρέασε και τους πιο καλά προστατευμένους χώρους, όπως η τέχνη. Ο δρόμος μπήκε μέσα στα θέατρα με μια σειρά από παρεμβάσεις που πραγματοποίησαν νέοι καλλιτέχνες και φοιτητές δραματικών σχολών στην έναρξη διάφορων παραστάσεων. Όλα τα ερωτήματα ξανατέθηκαν στο τραπέζι. Μαζί και τα ερωτήματα για το ρόλο της τέχνης. Εξάλλου τα εγχειρήματα απαξίωσης μιας αντίληψης για μια αποστειρωμένη και ανέγγιχτη τέχνη πυροδότησαν μια διαρκή δημόσια αντιπαράθεση στους καλλιτεχνικούς κύκλους. Την ίδια περίοδο μια πρωτοβουλία καλλιτεχνών με σύνθημα «Θέατρο μας ο δρόμος/Τέχνη μας η εξέγερση» αποφάσισε να οικειοποιηθεί έναν συμβολικό χώρο αναφοράς για την τέχνη, την Εθνική Λυρική Σκηνή. Η κατάληψη της Λυρικής διήρκεσε λίγες μέρες, συμπύκνωσε όμως διεργασίες και πειραματισμούς που υπέβοσκαν για χρόνια. Αναπτύχθηκαν  δράσεις στη βάση της αυτοοργάνωσης και της συλλογικής αυθόρμητης έκφρασης. Το πολιτικό θέατρο δρόμου, οι ανοιχτές πρόβες , τα «εξεγερμένα μπαλέτα» με τις κοπέλες που χόρευαν στο δρόμο σταματώντας τα αυτοκίνητα ήταν κάποιες απ’ αυτές. Πλάι σ’ αυτές συνυπήρχαν συζητήσεις για τη δολοφονική επίθεση στην Κωνσταντίνα Κούνεβα, την κρατική καταστολή και τη ριζοσπαστική οικολογία. Εκεί σφυρηλατήθηκαν δεσμοί εμπιστοσύνης μεταξύ παλιών και νέων καλλιτεχνών, συναντήθηκαν συλλογικότητες και τέθηκαν τα θεμέλια για μεταγενέστερες κινήσεις όπως οι Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη. «Η καρδιά πλέον χτυπούσε στο δρόμο. Η βασική μας προβληματική ήταν πως μπορούμε να λειτουργούμε πολιτικά, δρώντας καλλιτεχνικά» μας λέει η Ντίνα Καφτεράνη, από την ομάδα «Αδέσποτες Σκύλες – Το βαλς των χαμένων δρόμων».

Όταν λοιπόν τα τείχη που ορθώνονται διαρκώς γύρω μας μεγαλώνουν, οι ρωγμές στο τείχος μιας πολιτιστικής βιομηχανίας που προωθεί την ύπνωση της κοινωνίας, μπορούν να λειτουργήσουν ως συλλογική αφύπνιση. Τα ερωτήματα για μια τέχνη που δε θα αρέσκεται στην παθητική κατανάλωση και τη βολική ουδετερότητα, έχουν τεθεί. Όπως επίσης, έχουν ήδη στηθεί τα οδοφράγματα (ακόμα κι αν δεν τα στήσαμε εμείς). Απομένει ο καθένας να διαλέξει πλευρά. Ο επίλογος στην Florence Reece – νεαρή κόρη ανθρακωρύχου την περίοδο των αναταραχών στην κομητεία Harlan των ΗΠΑ το 1931 – και το αφοπλιστικό της δίλημμα: « Which side are you on?»

«Η Τέχνη της Αντίστασης»

Στα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης (1941-1944 για να μη μπερδευόμαστε), στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα πήρε μέρος σχεδόν ολόκληρος ο πνευματικός κόσμος. Λογοτέχνες , ποιητές, ζωγράφοι, ηθοποιοί, μουσικοί εμπνευστήκαν από το όραμα της ελευθερίας και δημιούργησαν την αντιστασιακή τέχνη, η οποία εμψύχωνε το λαό αλλά και αποθανάτιζε τη δύναμη του.

Οι λογοτέχνες μέσα από τις διαλέξεις που έδιναν και την αρθρογραφία τους έδιναν τον τόνο της ανυπακοής. Η Ακαδημία αρνήθηκε τη γερμανική πρόταση για την ίδρυση ελληνογερμανικού βιολογικού ινστιτούτου στον Πειραιά. Για να καλύψουν τις δικές τους βιολογικές ανάγκες αλλά και των υπόλοιπων λαϊκών στρωμάτων διεκδίκησαν τη λειτουργία συσσιτίου. Επί σκέπτονταν τα νοσοκομεία που νοσηλεύονταν οι τραυματίες του Μετώπου και απάγγελναν ποιήματα. Μετέτρεψαν την κηδεία του Κωστή Παλαμά στις 27 Φεβρουαρίου το 1943 σε αντικατοχικό συλλαλητήριο. Το σύνολο σχεδόν των μελών της «Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών» εντάχθηκε στις γραμμές του ΕΑΜ. Αρκετοί όπως ο Ηλίας Βενέζης φυλακίστηκαν, κάποιοι όπως ο Αναστάσιος Γρίβας εκτελέστηκαν , ενώ άλλοι όπως ο Ιωάννης Γρυπάρης πέθαναν από την πείνα.

Στο θέατρο μετά τη γερμανική εισβολή και την επιβολή της λογοκρισίας, δεν υπήρχαν μεγάλα περιθώρια. Παρ’ όλα αυτά οι περισσότεροι ηθοποιοί έγιναν μέλη του ΕΑΜ , στήριξαν με κάθε μέσο τον αγώνα και γι’ αυτήν τους τη δράση φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν. Η μεγάλη άνθηση του θεάτρου έγινε στο βουνό. Όταν δημιουργήθηκαν οι πρώτες ελεύθερες περιοχές, αναδύθηκαν εκεί πρωτόγνωρες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Στην κυβέρνηση του Βουνού, ο Βασίλης Ρώτας τοποθετήθηκε υπεύθυνος της Γραμματείας Γραμμάτων και Τεχνών και συγκέντρωσε γύρω του κόσμο για να υποστηρίξει το εγχείρημα. Σταδιακά οργανώθηκαν θίασοι που έκαναν περιοδείες και παρουσίαζαν συγκεκριμένο ρεπερτόριο με αγωνιστικό περιεχόμενο. Μεγάλη απήχηση στην Ελεύθερη Ελλάδα σημείωσε και το κουκλοθέατρο. Το 1943 ο Νίκος Ακίλογλου ανέβηκε στην Ευρυτανία και ανέπτυξε την τεχνική, με αποτέλεσμα σε λίγους μήνες να υπάρχουν πάνω από έξι θίασοι.

«Πολεμάμε και τραγουδάμε», έλεγαν τότε οι αγωνιστές και οι μουσικοί, οι οποίοι συμμετείχαν στις αντιστασιακές οργανώσεις, μερίμνησαν ώστε με τα τραγούδια που έγραφαν να διατηρηθεί ακέραιο στη συλλογική μνήμη το εθνικοαπελευθερωτικό εγχείρημα. Ενώ οι εικαστικοί καλλιτέχνες έφτιαχναν αφίσες τοίχου και πλαισίωναν αισθητικά τις παράνομες προκηρύξεις της ΕΠΟΝ.

Διαβάστε:

• «Η Τέχνη της Αντίστασης», Ευάγγελος Μαχαίρας, εκδόσεις Προσκήνιο
  Το βιβλίο αποτελεί μια εμπεριστατωμένη καταγραφή της αντίστασης των καλλιτεχνών και των πνευματικών ανθρώπων στη διάρκεια της Κατοχής και του πρωτόγνωρου πολιτιστικού κινήματος που δημιουργήθηκε τότε.
• «Φυσάει κόντρα», Μιχάλης Παπαμακάριος, εκδόσεις ΚΨΜ
  Ένα χρονικό της μουσικής αντίστασης στην Ελλάδα και διεθνώς στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και τον πόλεμο αλλά και των προσπαθειών ώστε οι δρόμοι της τέχνης και των κινημάτων να διασταυρωθούν.

Πληκτρολογήστε:

• http://www.acidart.gr/
  Δίκτυο πολιτιστικής ενημέρωσης και δημιουργίας , που επιδιώκει την προβολή των ανεξάρτητων φωνών και περιέχει ενδιαφέροντες προβληματισμούς για το ρόλο της τέχνης την εποχή της κρίσης.
• http://adespoteskyles.blogspot.com/ Το μπλογκ της ομότιτλης θεατρικής ομάδας που παρουσιάζει αυτή την περίοδο τη νέα της παράσταση με στοιχεία πολιτικού καμπαρέ και πειραματίζεται ανοίγοντας τις ηλεκτρονικές της πύλες στον κόσμο για ανταλλαγή ιδεών και απόψεων.

Αναδημοσίευση από το περιοδικό «Εψιλον» της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας

Category: Χωρίς κατηγορία