Immanuel Wallerstein -Η δεύτερη αραβική εξέγερση



Μτφρ. Radical Desire

Η Αραβική Εξέγερση του 1916 είχε ως ηγέτη της τον Sharif Hussein bin Ali και ως στόχο την αραβική ανεξαρτησία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί απελάθηκαν. Όμως η μεγάλη εξέγερση έγινε αντικείμενο οικειοποίησης από τους Άγγλους και τους Γάλλους. Μετά το 1945, τα διάφορα αραβικά κράτη έγιναν ανεξάρτητα μέλη των Ηνωμένων Εθνών. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις η ανεξαρτησία τους έγινε αντικείμενο οικειοποίησης από τις ΗΠΑ ως διαδόχου του Η.Β στον ρόλο του έξωθεν ελεγκτή, με ένα ήσσονα συνεχιζόμενο ρόλο της Γαλλίας στο Μαγκρέμπ και το Λίβανο.

Η δεύτερη Αραβική Εξέγερση ψήνεται εδώ και κάποια χρόνια. Έλαβε μια τονωτική ένεση από την επιτυχημένη εξέγερση της τυνησιακής νεολαίας τον περασμένο μήνα. Όταν θαρραλέοι νεολαίοι ρισκάρουν τη ζωή τους για να ξεσηκωθούν ενάντια σε ένα υπερδιαφθαρμένο και αυταρχικό καθεστώς και καταφέρνουν πράγματι να εκθρονίσουν τον πρόεδρο, οφείλει κανείς να χειροκροτήσει. Ό,τι και αν γίνει αργότερα, ήταν μια καλή στιγμή για την ανθρωπότητα. Η ερώτηση βέβαια είναι πάντα: τι γίνεται αργότερα;

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν δύο ερωτήσεις. Πώς και πέτυχε αυτή η εξέγερση, όταν τόσες προσπάθειες σε τόσες χώρες απέτυχαν; Και έπειτα, ποιοι θα είναι οι νικητές και οι χαμένοι στην Τυνησία, αλλού στον αραβικό κόσμο, σε ολόκληρο το παγκόσμιο σύστημα;

Δεν είναι εύκολο να επαναστατείς ενάντια σε ένα αυταρχικό καθεστώς. Το καθεστώς έχει όπλα και χρήμα στη διάθεσή του, και συνήθως μπορεί να καταστείλει απλώς προσπάθειες να τεθεί υπό αμφισβήτηση στους δρόμους. Συμβολικές πράξεις, όπως αυτή της αυτοπυρπόλησης, σε μια απομακρυσμένη τυνησιακή πόλη, ενός νεαρού πλανόδιου μικροπωλητή, του Mohamed Bouazizi –μια πράξη διαμαρτυρίας ενάντια στις αυθαίρετες πράξεις των πρακτόρων του καθεστώτος– μπορούν να ενθαρρύνουν άλλους να διαμαρτυρηθούν, όπως και έγινε στην Τυνησία. Αλλά για να μπορέσει αυτή η πράξη να οδηγήσει στην ανατροπή του καθεστώτος, πρέπει να υπάρχουν ρωγμές στο καθεστώς αυτό.

Στην περίπτωση αυτή, είναι ξεκάθαρο ότι υπήρχαν όντως ρωγμές. Ούτε ο στρατός ούτε η αστυνομία φάνηκαν έτοιμοι να πυροβολήσουν τους διαδηλωτές, αφήνοντας το καθήκον αυτό μόνο στην επίλεκτη προεδρική φρουρά. Δεν στάθηκε αρκετή, και ο πρόεδρος Zine el-Abidine Ben Ali και η οικογένειά του αναγκάστηκαν να τραπούν σε φυγή, και μπόρεσαν να βρουν καταφύγιο μόνο στη Σαουδική Αραβία. Η ύπαρξη ρωγμών στο καθεστώς φαίνεται ξεκάθαρα από το γεγονός ότι τα ηγετικά στελέχη του κόμματος του Ben Ali, στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν απ’ την καταιγίδα, συνέλαβαν τον βασικό υπεύθυνο του κατασταλτικού μηχανισμού του Ben Ali, τον Abdelwahab Abdallah, ώστε να τον αποτρέψουν από το να συλλάβει αυτός τους ίδιους. Θυμηθείτε ότι μετά τον θάνατο του Στάλιν, οι διάδοχοί του συνέλαβαν άμεσα τον Μπέρια για τον ίδιο ακριβώς λόγο.

Βέβαια, μετά την διαφυγή του Ben Ali, όλος ο κόσμος χειροκρότησε, με μοναδική εξαίρεση τη Λιβύη του Καντάφι και την Ιταλία του Μπερλουσκόνι, που συνέχισαν να υπερασπίζονται τις αρετές του Ben Ali. Ο βασικός υποστηρικτής του Ben Ali στο εξωτερικό, η Γαλλία, βρέθηκε σε αρκετά αμήχανη θέση ώστε να ομολογήσει τα «λάθη» στην εκτίμησή της για την κατάσταση. Οι ΗΠΑ, έχοντας αφήσει την Τυνησία στα υποτίθεται ασφαλή χέρια της Γαλλίας, δεν αισθάνθηκαν την ανάγκη να απολογηθούν παρομοίως.

Όπως όλοι παρατήρησαν, το παράδειγμα της Τυνησίας ενθάρρυνε τους αραβικούς δρόμους σε άλλες χώρες να ακολουθήσουν παρόμοια μονοπάτια –κυρίως, αυτή την στιγμή, στην Αίγυπτο, την Υεμένη, και την Ιορδανία. Καθώς γράφω, είναι αβέβαιο αν ο πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ θα καταφέρει να επιβιώσει.

Λοιπόν, ποιοι είναι οι νικητές και ποιοι οι χαμένοι; Για τουλάχιστον έξι μήνες, δεν θα γνωρίζουμε ποιος θα έρθει στην εξουσία στην Τυνησία, την Αίγυπτο, και μάλλον παντού στον αραβικό κόσμο. Οι αυθόρμητες εξεγέρσεις δημιουργούν καταστάσεις παρόμοιες με αυτή της Ρωσίας το 1917, όπου, με τα διάσημα λόγια του Λένιν, «η εξουσία βρίσκεται στον δρόμο», και όπου συνεπώς μια οργανωμένη, αποφασισμένη δύναμη μπορεί να την αρπάξει, όπως έκαναν οι Μπολσεβίκοι.

Η πραγματική πολιτική κατάσταση σε κάθε αραβικό κράτος είναι διαφορετική. Δεν υπάρχει σήμερα αραβικό κράτος που να έχει ένα δυνατό, οργανωμένο, κοσμικό και ριζοσπαστικό κόμμα όπως των Μπολσεβίκων, που να είναι έτοιμο να πάρει την εξουσία. Υπάρχουν διάφορα αστικά φιλελεύθερα κινήματα τα οποία θα ήθελαν να παίξουν κεντρικό ρόλο, αλλά λίγα από αυτά μοιάζουν να έχουν αξιόλογη βάση.  Τα πιο οργανωμένα κινήματα είναι Ισλαμιστικά. Αλλά αυτά τα κινήματα δεν είναι ίδια μεταξύ τους. Οι εκδοχές τους για ένα ισλαμικό κράτος ποικίλουν, από αυτές που είναι σχετικά ανεκτικές για άλλες ομάδες, όπως αυτό που υπάρχει σήμερα στην Τουρκία, σε σκληρές εκδοχές του νόμου της Σαρία (όπως αυτή που εφάρμοσαν οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν), σε ενδιάμεσες ποικιλίες όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο. Τα αποτελέσματα σε ό,τι αφορά τα εσωτερικά καθεστώτα είναι αβέβαια και εξελίσσονται. Και έτσι το ποιος θα νικήσει εσωτερικά είναι εξαιρετικά αβέβαιο.

Αλλά τι γίνεται με τις δυνάμεις του εξωτερικού, που ασχολούνται εντατικά με προσπάθειες να ελέγξουν την κατάσταση; Ο βασικός παίχτης στο εξωτερικό είναι οι ΗΠΑ. Ένας δεύτερος είναι το Ιράν. Όλοι οι υπόλοιποι –η Τουρκία, η Γαλλία, το Η.Β, η Ρωσία, και η Κίνα– είναι λιγότερο σημαντικοί, αν και συναφείς παίχτες.

Ο μεγάλος χαμένος της δεύτερης Αραβικής Εξέγερσης είναι ξεκάθαρα οι ΗΠΑ. Μπορεί να το διαπιστώσει κανείς στην απίστευτη αμφιταλάντευση της αμερικανικής κυβέρνησης σε αυτή τη φάση. Οι ΗΠΑ (όπως και κάθε άλλη μεγάλη δύναμη στον κόσμο) βάζει ένα κριτήριο πάνω από όλα — το καθεστώς να είναι φιλικό προς την ίδια. Η Ουάσινγκτον θέλει να είναι με τον νικητή, εφόσον ο νικητής δεν είναι εχθρικός. Τι να κάνει λοιπόν σε μια κατάσταση όπως αυτή της Αιγύπτου, που είναι βασικά κράτος-πελάτης των ΗΠΑ; Οι ΗΠΑ καταλήγουν απλώς να καλούν δημόσια σε περισσότερη «δημοκρατία», μη βία, και διαπραγματεύσεις. Πίσω απ’ το προσκήνιο, μοιάζει να έχουν πει στον αιγυπτιακό στρατό να μην φέρουν τις ΗΠΑ σε αμήχανη θέση πυροβολώντας υπερβολικά πολλούς πολίτες. Αλλά μπορεί να επιβιώσει ο Μουμπάρακ χωρίς να πυροβοληθούν πολλοί πολίτες;

Η δεύτερη Αραβική Εξέγερση έρχεται σε μια φάση χαοτικής κατάστασης παγκόσμια, στην οποία υπάρχουν τρία κυρίαρχα στοιχεία: η πτωτική στάση στα στάνταρ διαβίωσης για τουλάχιστον δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού· η εξωφρενική αύξηση του τωρινού εισοδήματος ενός σχετικά μικρού ανώτερου στρώματος·  και η σοβαρή παρακμή της ουσιαστικής ισχύος της λεγόμενης υπερδύναμης, των ΗΠΑ. Η δεύτερη Αραβική Εξέγερση, όπως και να καταλήξει, θα διαβρώσει ακόμα περισσότερο την αμερικανική ισχύ, κυρίως στον αραβικό κόσμο, ακριβώς επειδή η μία σίγουρη βάση για όσους θέλουν να εξασφαλίσουν πολιτική δημοφιλία σ’ αυτές τις χώρες σήμερα είναι η αντίθεση στην ανάμιξη των ΗΠΑ στις εσωτερικές τους υποθέσεις. Ακόμα και αυτοί που φυσιολογικά θα ήθελαν και που εξαρτώνται από την αμερικανική εμπλοκή το βρίσκουν πολιτικά επικίνδυνο να συνεχίσουν στον ίδιο δρόμο.

Ο μεγαλύτερος νικητής στο εξωτερικό είναι το Ιράν. Το ιρανικό καθεστώς αντιμετωπίζεται αναμφίβολα με μεγάλη καχυποψία, εν μέρει επειδή είναι μη αραβικό και εν μέρει επειδή είναι σιιτικό. Όμως το μεγαλύτερο δώρο στο Ιράν το έδωσε η αμερικανική πολιτική, μια και εκτόπισε τον Σαντάμ Χουσεϊν από την εξουσία. Ο Χουσεϊν ήταν ο σκληρότερος και πιο αποτελεσματικός εχθρός του Ιράν. Οι ηγέτες του Ιράν μάλλον ευλογούν καθημερινά τον Τζορτζ Μπους για το καταπληκτικό του δώρο. Έχουν χτίσει πάνω σ’ αυτόν τον μποναμά μέσω μια έξυπνης πολιτικής, όπου δείχνουν πρόθυμοι να υποστηρίξουν μη σιιτικά κινήματα όπως η Χαμάς, αρκεί να αντιτίθενται έντονα στο Ισραήλ και στην αμερικανική εμπλοκή στην περιοχή.

Ένας μικρότερος νικητής είναι η Τουρκία. Για καιρό, η Τουρκία ήταν ανάθεμα για τις λαϊκές δυνάμεις στον αραβικό κόσμο για τον διπλό λόγο ότι ήταν η διάδοχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στενός σύμμαχος των ΗΠΑ. Το τωρινό καθεστώς, εκλεγμένο με λαϊκή πλειοψηφία, ένα ισλαμιστικό κίνημα που δεν αναζητά να επιβάλλει τον νόμο της Σαρία σε όλο τον πληθυσμό αλλά απλώς ζητά droit de cité για τον σεβασμό των ισλαμικών παραδόσεων, έχει κινηθεί στην κατεύθυνση της υποστήριξης της δεύτερης Αραβικής Εξέγερσης, ακόμα και με τον κίνδυνο του να διακινδυνεύσει τις ως πρότινος καλές του σχέσεις με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.

Και βέβαια ο μεγαλύτερος νικητής της δεύτερης Αραβικής Εξέγερσης θα είναι, μακροπρόθεσμα, οι ίδιοι οι αραβικοί λαοί.

Category: Απόψεις