Χρεοκοπία: Οδηγός γνωριμίας και επιβίωσης



Ένα φάντασμα πλανάται εδώ και μήνες πάνω από τη χώρα και δεν είναι αυτό του κομμουνισμού, όπως θα ευαγγελίζονταν οι απόγονοι του Μαρξ. Το φόβητρο που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση Παπανδρέου για να νομιμοποιήσει σκληρά προγράμματα λιτότητας κινδυνεύει να μετατραπεί σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Τι κι ήρθε το ΔΝΤ, ο κίνδυνος μιας επερχόμενης χρεοκοπίας του ελληνικού κράτους δεν έφυγε. Το επισημαίνουν οι διεθνείς αναλυτές, ποντάρουν σ’ αυτό το ενδεχόμενο οι διεθνείς τζογαδόροι, αποσύρουν τα κεφάλια τους από τα τραπεζικά ιδρύματα της χώρας (όσοι τα διαθέτουν), ενώ δε λείπουν κι εκείνοι που θεωρούν αυτή την προοπτική ενδεδειγμένη λύση, εδώ που φτάσαμε. Εμείς πάντως πριν βιαστούμε να φτιάξουμε χώρο κάτω από το στρώμα για τις καταθέσεις μας, ας πάρουμε βαθιές ανάσες. Υπάρχει ζωή και μετά τη χρεοκοπία.

Οι χώρες δεν είναι σαν τα καταστήματα, μ’ αυτή την έννοια αν πτωχεύσουν, δεν κλείνουν. Αντίθετα, η ιστορία είναι γεμάτη με αναρίθμητα παραδείγματα χωρών που έχουν χρεοκοπήσει. Το φαινόμενο εντοπίζεται τόσο παλιά όσο και ο εξωτερικός δανεισμός κρατών με τον οποίο συνδέεται άρρηκτα, αφού στην πραγματικότητα χρεοκοπία σημαίνει αδυναμία εξόφλησης του δημόσιου χρέους. Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει ένας σαφής ορισμός της διαδικασίας και του πλαισίου που αυτή συντελείται, καταχρηστικά ίσως, στον κατάλογο των χρεοκοπημένων κρατών καταγράφονται όλες εκείνες οι περιπτώσεις κρατών που δεν είχαν τη δυνατότητα ή την επιθυμία να εκπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις προς τους πιστωτές τους. Ο κατάλογος αυτός πάντως, όσο μακρύς κι αν είναι, φαίνεται ότι χωράει κι άλλους.

Ως τραγική ειρωνεία οι πρώτες χρεοκοπίες αφορούσαν κράτη μέλη της Αθηναϊκής Συμμαχίας, τα οποία αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνεια που είχαν λάβει από το συμμαχικό ταμείο της Δήλου. Την περίοδο 1500-1800 στο ρόλο του «θύματος» βρέθηκαν οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις με τη Γαλλία να χρεοκοπεί 8 φορές και την Ισπανία 6. Το φαινόμενο βέβαια πήρε μαζικές διαστάσεις το 19ο αιώνα εξαιτίας των πολεμικών συγκρούσεων και των οικονομικών κρίσεων. Στο διάστημα μεταξύ 1820-1870 μάλιστα συστήνονταν επιτροπές δανειστών οι οποίες διαπραγματεύονταν με τις κυβερνήσεις των χρεοκοπημένων κρατών προκειμένου να επιτευχθεί κάποιος διακανονισμός. Ενώ από το 1870 έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως πρακτική συμφωνίας κυριάρχησε η μεταφορά προς τους δανειστές δημόσιας περιουσίας (κρατικής γης ή σιδηροδρομικών δικτύων) ή ροών εισοδημάτων όπως φόροι και τέλη. Πρακτική που εγκαταλείφθηκε στο Μεσοπόλεμο.

Ακόμα και η Γερμανία που σήμερα κουνά με αυστηρότητα το δάχτυλο, εγγράφει στο ιστορικό της 2 χρεοκοπίες. Η πρώτη συντελέστηκε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπό το βάρος των υπέρογκων πολεμικών αποζημιώσεων που έπρεπε να καταβληθούν και η δεύτερη μετά το Β’ Παγκόσμιο και την οικονομική κατάρρευση που επήλθε ως αποτέλεσμα αυτού. Ντόμινο χρεοκοπιών όμως, είχαμε μετά το κραχ του 1929. Μονό στα χρόνια 1932 – 1936, 17 χώρες κήρυξαν χρεοστάσιο ως προς τα εξωτερικά τους δάνεια και άλλες 7 έκαναν το ίδιο και για τον εσωτερικό τους δανεισμό. Τις ελπίδες για οικονομική ανάπτυξη και ευμάρεια που γεννήθηκαν μετά το Β’ παγκόσμιο Πόλεμο και τη Διάσκεψη του Μπρέτον Γούντς ήρθαν να διαψεύσουν οι πετρελαϊκές κρίσεις που ακολούθησαν. 52 χώρες ζήτησαν αναδιαπραγμάτευση των χρεών τους από το 1976 έως το 1989. Το τελευταίο και πιο πρόσφατο κύμα χρεοκοπιών έκανε την εμφάνιση του στην αυγή του αιώνα. Ως σύγχρονες μορφές διαχείρισης της αδυναμίας εξόφληση δανείων αναδείχτηκαν είτε η χρονική αναδιάρθρωση του χρέους, δηλαδή η μετάθεση των ημερομηνιών λήξης των ομολόγων είτε το haircut. Αυτό δε συνεπάγεται ότι οι δανειστές επιδίδονται σε υπηρεσίες κομμωτικής, απλώς μειώνουν το ύψος των οφειλόμενων κεφαλαίων.

Σ’ αυτό τον αστερισμό η Λατινική Αμερική έχει την τιμητική της. Το Εκουαδόρ έχει χρεοκοπήσει 6 φορές από το 1830 με τελευταία το 2008. Ο αριστερός πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα κήρυξε μονομερή στάση πληρωμών απέναντι σ’ ένα δημόσιο χρέος που χαρακτήρισε «ανήθικο και παράνομο». Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατέληξαν σε μια ριζική μείωση του χρέους και τα παλιά ομόλογα αντικαταστάθηκαν με νέα σε αναλογία 35 σεντς έναντι 1 δολαρίου. Η Ουρουγουάη επίσης το 2003 προχώρησε σε μια συναινετική επαναδιαπραγμάτευση του χρέους της, το οποίο μειώθηκε κατά 15% και η χώρα κατόρθωσε να γρήγορα να επανέλθει στις αγορές με υποφερτούς όρους δανεισμού.

Η περίπτωση της Αργεντινής όμως – με την οποία πολλοί έχουν παρομοιάσει την Ελλάδα – ξεχωρίζει και προσφέρεται για διδάγματα. Η χώρα μετατράπηκε σε νεοφιλελεύθερο εργαστήρι για μια δεκαετία με τις συνταγές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας και οδηγήθηκε στην οικονομική κατάρρευση το 2001. Το ποσοστό του ΑΕΠ της μειώθηκε κατά 22% και το 60% του πληθυσμού της βρέθηκε κάτω από τα όρια της φτώχειας. Οι ξένες τράπεζες απέσυραν τα αποθεματικά τους, ο πρόεδρος Ντε λα Ρούα δέσμευσε τις καταθέσεις των πολιτών και ξέφυγε από την οργή του λαού μόνο με ελικόπτερο! Μετά από μια μακρά περίοδο πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής εξέγερσης, ο νέος πρόεδρος της χώρας Νέστορ Κιρτσερ κήρυξε το 2002 στάση πληρωμών στο χρέος πετυχαίνονται μια διαγραφή της τάξης του 75%. Η χώρα με την υποτίμηση του νομίσματος της, την τόνωση των εξαγωγών και την προστασία της εργασίας κατόρθωσε σταδιακά να ισορροπήσει. Οι αγορές όμως δεν ξεχνούν και την εκδικούνται με επιτόκια δανεισμού ύψους έως και 15%.

Σημαντική είναι και η πρόσφατη εμπειρία της Ισλανδίας. Οι απόγονοι των Βίκινγκς κλήθηκαν να πληρώσουν 10 φορές το ΑΕΠ της χώρας τους όταν κατέρρευσαν οι 3 μεγαλύτερες ισλανδικές ιδιωτικές τράπεζες εμπλεκόμενες με τοξικά προϊόντα. Και επέστρεψαν το λογαριασμό μ’ ένα δημοψήφισμα μέσω του οποίου διατράνωναν συντριπτικά την απόφαση τους «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», κατά το γνωστό έργο του Ντάριο Φο.

Στη διεθνή νομολογία πάντως υπάρχει πρόβλεψη για μονομερή ακύρωση τουχρέους και αποκρυσταλλώνεται στην έννοια του «απεχθούς χρέους» (odius debt). Αναφέρεται σε δάνεια που συνάπτονται από διεφθαρμένα ή δικτατορικά καθεστώτα χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση και δεν εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Αυτή η επίκληση καταγράφηκε πρώτη φορά με την απόσχιση της Κούβας από την Ισπανική Αυτοκρατορία από τις ΗΠΑ το 1898 αλλά καθιερώθηκε με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Τα Σοβιέτ των Λαϊκών Επίτροπων διακήρυτταν το 1918 τη μη αναγνώριση και ακύρωση των τσαρικών χρεών. Τώρα για το αν είναι διεφθαρμένα, καθεστώτα δημοκρατικά εκλεγμένα, που κατεύθυναν τα δάνεια όχι σε κοινωνικές υπηρεσίες αλλά σε μίζες ή χορηγίες κατά το ευγενέστερο, σπατάλες, κακοδιοικήσεις και παράνομο πλουτισμό, εναπόκειται στη κρίση του νομοθέτη. Στην κρίση πλατιών κοινωνικών στρωμάτων πάντως το ερώτημα μάλλον έχει απαντηθεί.

Η επίσημη μελέτη του ΔΝΤ μετρά 257 χρεοκοπίες κρατών από το 1824 – 2004. Προκύπτει βέβαια ότι σε καμία περίπτωση το φέσι δεν υπήρξε καθολικό. Οι δανειστές τελικά παίρνουν ένα ποσοστό από τα οφειλόμενα και έχοντας προεκτιμήσει αρνητικές εξελίξεις με τους τόκους που ορίζουν, σίγουρα δε μπαίνουν μέσα. Η εξέλιξη όμως μιας χώρας που υφίσταται χρεοκοπία δεν είναι νομοτελειακή. Συνιστά όχι απλώς μια οικονομοτεχνική πράξη αλλά μάλλον μια εξίσωση με πολλές μεταβλητές.

Προσώρας , σύμφωνα με τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το εμπόριο και την Ανάπτυξη, στις 90 ανέρχονται οι χώρες που θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτες οικονομικά και βλέπουν το φάσμα της πτώχευσης καθώς το δημόσιο χρέος τους υπερβαίνει το 100% του ΑΕΠ τους. Μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Κι αν το Μνημόνιο με την τρόικα ξόρκισε τους μισθούς, τα επιδόματα και τις συντάξεις μας , δεν κατάφερε να ξορκίσει τον κίνδυνο της χρεοκοπίας. Ο αμερικάνικος οίκος JP Morgan μόλις στις 9 Σεπτεμβρίου επανέφερε το ενδεχόμενο της ελληνικής χρεοκοπίας. Το Bloomberg στις 25 Ιουνίου έδινε 68,5% πιθανότητες σε μια τέτοια προοπτική σύμφωνα με τη CMA Data Vision και η Wall Street Journal πλειοδοτούσε 75%. Τα συγχαρητήρια που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση μοιάζουν με μετεωρολογικούς κύκλους. Τελείωσαν μαζί με το καλοκαίρι. Βγήκαν ξανά σύννεφα, αφού το ταμείο είναι μείον. Το δημόσιο δεν έχει καταφέρει να αντλήσει τα προσδοκώμενα έσοδα. Και από πού άραγε να τα αντλήσει; Από μια αγορά που βουλιάζει στην ύφεση και μια κοινωνία που πλήττεται από την ανεργία; Τα μοναδικά νούμερα που έχουν μείνει ολόιδια με την περίοδο προ Μνημονίου είναι τα spreads. Αυτά εξακολουθούν να κινούνται περί τις 900 μονάδες βάσης, που μεταφράζεται σε επιτόκιο δανεισμού πάνω από 10%. Τουτέστιν συμφέρει περισσότερο να βγάλεις πιστωτική κάρτα.

Πληθαίνουν λοιπόν οι φωνές που θεωρούν το πεπρωμένο της πτώχευσης αναπόδραστο για την Ελλάδα και κάθε άλλο παρά εξτρεμιστικές είναι. Από τον καθηγητή του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Νουριέλ Ρουμπινι που αναγνώρισε ως αναπόφευκτο το ενδεχόμενο της πτώχευσης αρθρογραφώντας στους Financial Times, έως τον μέχρι πρότινος ισχυρό άνδρα της γερμανικής «Μπούντεσμπάνκ» Τίτο Σαράτσιν. Και στο βάθος αναδιάρθρωση. Δίνουν και παίρνουν τα σενάρια περί αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους με την κυβέρνηση από τη μια να μη τα αποδέχεται, αλλά ταυτοχρόνως να προσλαμβάνει την εταιρεία Lazard που ειδικεύεται σε ζητήματα αναδιαπραγμάτευσης χρεών. Η Μιράντα Ξαφά, πρώην Αναπληρώτρια Εκτελεστική Διευθύντρια στο ΔΝΤ υποστηρίζει ότι «δεν έχουν εκλείψει οι κίνδυνοι για τη χρεοκοπία της χώρας, αλλά είναι εντελώς άκαιρο να συζητάμε για αναδιάρθρωση του χρέους, καθώς κάτι τέτοιο θα επέρριπτε ένα τμήμα από το κόστος του δανείου στους ίδιους τους δανειστές μας» και συνεχίζοντας λέει ότι «ο στόχος ως προς το έλλειμμα πρέπει να επιτευχθεί κι αφού υπάρχει υστέρηση στα έσοδα, χρειάζεται να περικοπούν ακόμα περισσότερο οι δημόσιες δαπάνες»

Ο Κώστας Βεργόπουλος, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Paris 8, από την άλλη πιστεύει ότι «είναι πρωτίστως πολιτική η απόφαση για τη διαχείριση του χρέους» προσθέτοντας ότι « ο μόνος λόγος που ενώ δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι του Μνημονίου μας δίνουν εύσημα, είναι επειδή λέμε μόνο ναι στα προτάγματα τους. Μπορεί κι εδώ, όπως έγινε πρόσφατα στην Ουγγαρία, να μην αποδεσμευτεί κάποια δόση του δανείου. Αυτή η εξέλιξη θα φέρει το χρεοστάσιο ακόμα πιο κοντά. Γ’ αυτό ακριβώς είναι βέβαια αλλά και αναγκαία η επαναδιαπραγμάτευση Έχει σημασία αυτή να γίνει με όρους ευρωπαϊκού κινήματος, σε συμμαχία με άλλες χώρες που βρίσκονται σε επισφαλή θέση και να είναι η αρχή για ευρύτερες τομές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα»

Φαίνεται όμως ότι και οι ίδιες οι αγορές έχουν συνυπολογίσει όλα τα σενάρια και έχουν κάνει το κουμάντο τους. Σε μια πρόσφατη έκθεση της Deutsche Bank γίνεται λόγος για μια ρεαλιστική λύση μέσω μιας ελεγχόμενης επαναδιαπραγμάτευσης του ελληνικού χρέους μ’ ένα «κούρεμα» της τάξης του 50%. Το δημόσιο χρέος των τριών ευρωπαϊκών οικονομιών που βρίσκονται σε δυσμενέστερη δημοσιονομική θέση (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία), παρότι φαντάζει δυσβάσταχτο κυρίως για τους λαούς των χωρών αυτών που καλούνται να το επωμιστούν, ως ποσοστό ανέρχεται μόλις στο 14% του συνόλου των ανάλογων τραπεζικών απαιτήσεων. Αυτό συνεπάγεται ότι μια μείωση του κατά 50% είναι αντιμετωπίσιμη από το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Γιατί όμως αν οι πιστωτές μπορούν να επιβιώσουν με το 50% των απαιτήσεων τους (κατ’ ομολογία των αναλυτών τους), εμείς πρέπει να μάθουμε να επιβιώνουμε με το 50% της αγοραστικής μας δύναμης και των δικαιωμάτων μας; Ίσως γιατί αυτός είναι ο πραγματικός στόχος των μεταρρυθμίσεων όπως υπονοούν και οι Financial Times με άρθρο τους στις 12/8, που χαρακτηρίζουν την Ελλάδα «πεδίο δοκιμής» για την Ευρώπη και αποκαλούν το Γιώργο Παπανδρέου «άνθρωπο τους στην Αθήνα» «που εφαρμόζει τις πιο δραστικές περικοπές που έζησε ποτέ η Ευρώπη».

Σ’ αυτό το πλαίσιο κάποιοι ετοιμάζονται να αναφωνήσουν «Ευτυχώς επτωχευσαμεν», προκρίνοντας τη στάση πληρωμών από το ελληνικό κράτος ως μοναδική προοπτική απεμπλοκής από το αδιέξοδο. Ο ίδιος ο Κέυνς το 1923 τασσόταν υπέρ μιας τέτοιας πρότασης λέγοντας ενδεικτικά ότι «είναι προτιμότερο να δυσαρεστήσουμε το ραντιέρη που ζει από τους τόκους, παρά να προκαλέσουμε εκτίναξη της ανεργίας σε έναν πληθυσμό που υποφέρει από τη φτώχεια». Η στάση πληρωμών βέβαια δεν είναι μια πράξη χωρίς συνέπειες. Η κήρυξη της προκαλεί χρηματοπιστωτικό πανικό, δηλαδή οι μεγαλοκαταθέτες θα σπεύσουν να αποσύρουν τα κεφάλια τους στο εξωτερικό και οι μικροκαταθέτες να στήσουν αντίσκηνα έξω από τα ΑΤΜ. Γι’ αυτό και το πάγωμα των καταθέσεων έστω και για μικρό χρονικό διάστημα θεωρείται δεδομένο. Επιπλέον, δεν είναι απίθανο να υπάρξει πρόβλημα και με τη μισθοδοσία και τις προμήθειες του Δημοσίου(εμπειρία που μόνο πρωτόγνωρη δε θα ναι). Ενώ οι ενδεχόμενες απόπειρες για δανεισμό από τις αγορές μάλλον θα μας κάνουν να νοσταλγήσουμε τα σημερινά επιτόκια του 10%. Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας η στάση πληρωμών πάει χέρι με την έξοδο από την Ευρωζώνη και την επιστροφή στη δραχμή. Το νέο νόμισμα θα υποστεί δραστική υποτίμηση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα αυξηθούν οι τιμές των εισαγόμενων εμπορευμάτων και κυρίως των καυσίμων, θα υπάρξουν πληθωριστικές αναταράξεις που θα συμπιέσουν κι άλλο τα εισοδήματα των μισθωτών και των συνταξιούχων και θα ανοιχτούν νέα πεδία κερδοσκοπίας. Οι τιμές στα ράφια των super market θα πάρουν την ανιούσα (ότι συμβαίνει δηλαδή τόσο καιρό και χωρίς υποτίμηση) και εξαιτίας της ακριβής βενζίνης θα στραφούμε στο μετρό και το ποδήλατο. Έτσι θα έχουμε την ευκαιρία να αναπτύξουμε την οικολογική μας συνείδηση. Όσο για το κρύο του χειμώνα, θα αντιμετωπιστεί με τις «ζεστές» ανθρώπινες επαφές. Βέβαια, όσοι προτάσσουν αυτή την εναλλακτική δε διακατέχονται από αυτοκαταστροφικά συμπλέγματα. Η υποτίμηση ενός νομίσματος έχει ορισμένα πλεονεκτήματα με πιο σημαντικό την τόνωση της εξαγωγικής δραστηριότητας μιας χώρας, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής και κατ’ επέκταση την προστασία της εργασίας. Και υπό προϋποθέσεις μπορεί να αποκτήσει πλεονεκτήματα σε σχέσεις με άλλες υποτιμήσεις που λαμβάνουν χώρα αυτή την περίοδο, όπως αυτή της νοημοσύνης μας.

Ο Κώστας Λαπαβίτσας, καθηγητής Οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικάνικων Μελετών στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, στο βιβλίο του «2010 Κρίση στην Ευρωζώνη», διακρίνει στη στάση πληρωμών και την έξοδο από το Ευρώ σε «συντηρητική» και «προοδευτική». Η βασική διαφορά μεταξύ των δυο συνίσταται στο αν η πρωτοβουλία των κινήσεων θα ανήκει στη χώρα ή στους πιστωτές αλλά κυρίως στις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που θα στηρίζεται το εγχείρημα. Υποστηρίζοντας λοιπόν την προοδευτική έξοδο, περιγράφει στο βιβλίο μια σειρά από ριζοσπαστικές τομές που πρέπει να ακολουθήσουν ώστε να περιοριστεί το κόστος και να μπει η χώρα σε αναπτυξιακή τροχιά, όπως η εθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος ώστε να διασφαλιστούν οι καταθέσεις και να τροφοδοτηθούν με ρευστότητα οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ο δημόσιος έλεγχος σε νευραλγικούς τομείς της οικονομίας, η αναδιανομή του πλούτου προς όφελος των αδύναμων στρωμάτων και η ανασυγκρότηση της παραγωγής. Ο ίδιος μιλώντας στο Έψιλον ισχυρίζεται ότι «πλέον η χώρα χρειάζεται ένα θαύμα για να ξεφύγει από το φαύλο κύκλο , ενώ δεν αποκλείεται να χρεοκοπήσει μες στο 2011. Η πρόταση μας για μονομερή στάση πληρωμών και έξοδο από το Ευρώ έχει σίγουρα κόστος και ρίσκο, είναι οι ωδίνες της γέννησης του καινούργιου. Απαιτείται μια πολιτική και κοινωνική συμμαχία που θα πάρει την πρωτοβουλία των κινήσεων και θα ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές επιπτώσεις. Αυτό δε σημαίνει ότι θα διαγραφεί ακέραιο το ποσό του χρέους. Σήμερα το χρέος είναι ένα μαύρο κουτί. Πρέπει με συνθήκες διαφάνειας καταρχήν να το μελετήσουμε και να αποφασίσουμε πως θα το διαχειριστούμε».

Το ζήτημα σε περίπτωση χρεοκοπίας γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο αν η κουβέντα πάει στο νομικό σκέλος , το οποίο εξαρτάται κυρίως από τους όρους της εκάστοτε δανειακής σύμβασης. Ως δίκαιο εφαρμογής λοιπόν συνήθως προσδιορίζεται το δίκαιο της δανειολήπτριας χώρας, όπως συνέβαινε και με τα ομόλογα που έως τώρα εξέδιδε η Ελλάδα. Επίσης σε περίπτωση που ο οφειλέτης αθετήσει τις δεσμεύσεις του, προβλέπονται κάποιες αρχές προκειμένου να μην αμφισβητηθεί η εθνική κυριαρχία μιας χώρας. Συγκεκριμένα πρόκειται για την ασυλία δικαιοδοσίας που σημαίνει ότι κανένα κράτος δε μπορεί να εναχθεί παρά ενώπιον των δικών του δικαστηρίων και για την ασυλία εκτέλεσης που προστατεύει ένα κράτος από την κατάσχεση των περιουσιακών του στοιχείων που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, όπως είναι τα αεροδρόμια και τα νοσοκομεία ή τα πολιτιστικά μνημεία. Ας μη βιαστούμε όμως να νιώσουμε ανακούφιση αφού στη χειρότερη των περιπτώσεων θα μπορέσουμε να πάμε μια βόλτα σ’ ένα αρχαιολογικό χώρο να ξεχαστούμε ή θα βρούμε ένα ράντζο σ’ ένα νοσοκομείο να εναποθέσουμε τον πόνο μας. Η δανειακή σύμβαση που έχει υπογράψει η Ελλάδα με τα κράτη της Ευρωζώνης που αφορά τα 80 εκατ του δανείου, δεν προβλέπει τίποτα από όλα αυτά!

Όταν ο πρωθυπουργός έλεγε ότι «απωλέσαμε μέρος της εθνικής μας κυριαρχίας» κυριολεκτούσε αφού η ελληνική κυβέρνηση υπογράφοντας τη συγκεκριμένη δανειακή σύμβαση παραιτήθηκε τόσο από την ασυλία δικαιοδοσίας όσο και από την ασυλία εκτέλεσης και επιπρόσθετα αναγνώρισε ως εφαρμοστέο δίκαιο το αγγλικό. Όπως μας εξηγεί ο Νότης Μαριάς, αναπληρωτής καθηγητής Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πανεπιστήμιο της Κρήτης και από αυτούς που έχουν προσφύγει στο ΣΤΕ θέτοντας ζήτημα αντισυνταγματικότητας για το νόμο που κυρώνει το Μνημόνιο «Αυτό θεωρητικά σημαίνει ότι αν οι δανειστές καταγγείλουν τη σύμβαση σε περίπτωση αδυναμίας εξόφλησης του χρέους, στάσης πληρωμών ή μη τήρησης των όρων του Μνημονίου, έχουν το δικαίωμα να προσφύγουν σε ευρωπαϊκά δικαστήρια και αν δικαιωθούν να κατάσχουν ακόμα και περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου που θεωρούνται ακατάσχετα. Θεωρητικά και την Ακρόπολη! Δεν έχω ξανασυναντήσει τόσο σκληρούς όρους σε σύμβαση». Δηλαδή τα ξένα ταμπλόιντ που έγραφαν ότι θα πρέπει να πουλήσουμε αρχαιολογικά μνημεία ή κάποιο νησί για να ξεπληρώσουμε τα δάνεια, δεν ήταν εντελώς αβάσιμα. Βέβαια, την εποχή της διεθνούς διπλωματίας αυτές οι πρακτικές θεωρούνται απαγορευτικές και λειτουργούν κυρίως ως μέσο εκβιασμού αλλά και διαπόμπευσης. Αναμφισβήτητα όμως κάποιοι αγνόησαν τη λαϊκή ρήση και δεν πρόσεξαν που έβαλαν την υπογραφή τους.

Σ’ αυτές τις συνθήκες, βασιλική οδός προς της σωτηρία δεν υπάρχει. Αυτό που σίγουρα υπάρχει είναι ο πάγος, είτε στους μισθούς, είτε στις καταθέσεις, είτε στο σπίτι εξαιτίας του διπλασιασμού του πετρελαίου θέρμανσης. Όλες οι προοπτικές έχουν κόστος και το πραγματικό ζητούμενο είναι μάλλον πως αυτό θα κατανεμηθεί δίκαια. Οι κοινωνίες όταν διέρχονται σε κρίσιμες ιστορικές καμπές μπορούν να επιβιώνουν και να ανασυντάσσονται – κατά το προσφιλές «να κάνουμε την κρίση ευκαιρία»- μόνο στο βαθμό που καλλιεργούν μια κουλτούρα αλληλεγγύης. Οι ατομικές στρατηγικές, η ενσωμάτωση του φόβου και το κράτος του πανικού προσφέρουν υπηρεσίες μόνο σ’ αυτούς που μας έφεραν ως εδώ. Γι’αυτό προτού αρχίσουμε να ψάχνουμε για δραχμές στις ξεχασμένες γωνιές του σπιτιού και να αποθηκεύουμε τρόφιμα, ας σκεφτούμε πως θα απαλλαγούμε από τη μοιρολατρία κάποιοι εγκατέστησαν στη ζωή μας (προφανώς οι ίδιοι που εγκατέστησαν και το χρέος). Η χρεοκοπία της ελληνικής οικονομίας είναι ένα κακό σενάριο για το μέλλον. Η χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος είναι ένα συντελεσθέν γεγονός του παρόντος. Η ελπίδα είναι δική μας. Ας μη χρεοκοπήσει.
Μαρία Λούκα

Ελλάδα: 5 χρεοκοπίες στο ενεργητικό μας

Ούτε μία, ούτε δύο αλλά πέντε φορές έως τώρα έχει χρεοκοπήσει το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Επειδή όμως τα παθήματα δεν έγιναν μαθήματα, η Ελλάδα φλερτάρει πάλι μ’ αυτό το ενδεχόμενο κατά το «επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως».

Ο εξωτερικός δανεισμός με επαχθείς όρους συνοδεύει το ελληνικό κράτος από τα πρώτα του βήματα με την αναγνώριση της εθνικής του υπόστασης μετά την Επανάσταση του 1921. Από τα περιβόητα «δάνεια της ανεξαρτησίας» το μεγαλύτερο μέρος σπαταλήθηκε όχι για τις ανάγκες του λαού αλλά για την προπληρωμή τόκων και προμηθειών στα χρηματιστήρια της Ευρώπης. Το 1827 ο Ιωάννης Καποδίστριας απευθύνει έκκληση στις Μεγάλες Δυνάμεις για χορήγηση νέου δανείου αλλά αυτές δεν ανταποκρίνονται. Η διοίκηση αδυνατεί να εξυπηρετήσει τις δανειακές της υποχρεώσεις και οδηγείται στην πτώχευση.

Η έλευση του Οθωνα συνοδεύτηκε από την παροχή νέων δανείων, τα οποία για μια κόμη φορά χάθηκαν στα γρανάζια της κρατικής γραφειοκρατίας και στην αποπληρωμή των παλιότερων δανείων. Το 1843, τα οικονομικά μεγέθη της χώρας ήταν τόσο ισχνά ώστε η εξόφληση του χρέους μην είναι εφικτή. Ο Οθωνας κήρυξε επισήμως πτώχευση και ξεκίνησε νέες διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες. Υπό την καθοδήγηση τους θέσπισε μια σειρά από μέτρα όπως περικοπές μισθών (για την πρόκληση φαινομένων déjà vu δεν ευθυνόμαστε εμείς) πυροδοτώντας την κοινωνική δυσαρέσκεια. Στις 3 του Σεπτέμβρη (τυχόν συνειρμοί ως προς την ημερομηνία είναι παραπλανητικοί), όταν στο Λονδίνο υπογραφόταν η συμφωνία για τις οφειλές της Ελλάδας, στην Αθήνα ο λαός περικύκλωνε το παλάτι.

Το 1857 συστήνεται η επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου για την εξεύρεση πόρων προκειμένου να εξοφληθεί το ελληνικό χρέος. Σ’ αυτά τα πλαίσια εκχωρούνται τα έσοδα από τα κρατικά μονοπώλια, το φόρο καπνού, τα έσοδα φορολόγησης και τους τελωνειακούς δασμούς. Το χρέος όμως διογκωνόταν εξαιτίας των πολεμικών αποζημιώσεων που έπρεπε να καταβληθούν με την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας και της σταφιδικής κρίσης που έπληξε τις εξαγωγές. Η αναφώνηση του «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» το 1893 από το Χαρίλαο Τρικούπη είναι γεγονός. Αντίρροπες τάσεις ξεπήδησαν στην ελληνική κοινωνία, από τη οι πρώτες μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις, όπως των μεταλλωρύχων στο Λαύριο και από την άλλη η εθνικιστική ιδεοληψία που κατέληξε σε πολεμική σύρραξη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Κρήτη. Μαζί με τη στρατιωτική πανωλεθρία από τον τούρκικο στρατό το 1897, ήρθε και η πανωλεθρία της αναιμικής ελληνικής οικονομίας.

Το κραχ του 1929 επηρέασε και την οικονομία της Ελλάδας προκαλώντας δραματική μείωση των εξαγωγών. Η δραχμή στο μεταξύ είχε επανέλθει στον «κανόνα χρυσού» και συνδέθηκε με το αμερικάνικο δολάριο. Η κατάρρευση των παγκόσμιων αγορών ανάγκασαν τη χώρα να εγκαταλείψει το 1932 τον «κανόνα χρυσού», χωρίς ωστόσο να κατορθώσει να αποτρέψει την 5η χρεοκοπία. Το Μάιο του 1932 ο Βενιζέλος ανακοινώνει την πτώχευση και τη στάση πληρωμών στο εξωτερικό χρέος. Η τεταμένη περίοδος που ακολούθησε με σκληρές απεργίες και πολιτική αστάθεια τερματίστηκε με τον πλέον δραματικό τρόπο, τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

Δημοσιεύτηκε στο Έψιλον της Ελευθεροτυπίας στις 3/10/2010

Διαβάστε

• «2010 Κρίση στην Ευρωζώνη» Κώστας Λαπαβίτσας και συνεργάτες, εκδόσεις Νοβόλι

Μελέτη της ερευνητικής ομάδας Research of Money and Finance (RMF) υπό την επίβλεψη του Κώστα Λαπαβίτσα για την τρέχουσα κρίση στην Ευρωζώνη. Η ομάδα αναζητά τα δομικά αίτια της κρίσης στον τρόπο συγκρότησης της Ευρωζώνης και προειδοποιεί ότι οι στρατηγικές λιτότητας θα οδηγήσουν στην οικονομική και κοινωνική κατάρευση.

• «Το απόλυτο κραχ, η κρίση του αιώνα και η ανασυγκρότηση του μέλλοντος» Ignacio Ramonet, εκδόσεις του 21ου

Ο πρώην διευθυντής της Monde Diplomatique περιγράφει την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και μαζί την αποτυχία του νεοφιλελεύθερου δόγματος. Αναδεικνύει τις κοινωνικές και γεωπολιτικές συνέπειες του κραχ .

• «Η ελληνική οικονομική κρίση και η κρίση της στρατηγικής του ευρώ»

Μηλιός – Σωτηρόπουλος, περιοδικό Θέσεις (τεύχος 112)

Ενδιαφέρον άρθρο για την κρίση επικεντρωμένο στο δημόσιο χρέος. Παρεμβαίνει στη δημόσια αντιπαράθεση για τη διαχείριση του χρέους και αποδομεί το «μονόδρομο» του Μνημονίου

Πληκτρολογήστε

http://www.nomoneynodebt.gr

Ιστοσελίδα της «Πρωτοβουλίας οικονομολόγων και πανεπιστημιακών» που αντιτίθεται στην υπαγωγή της Ελλάδας στην τρόικα και προκρίνει την παύση πληρωμών στο χρέος.

Category: Οικονομία