Εκτυπώστε το
Ξανά για την Κίνα… (για το κινεζικό imperium)
Θα ήθελα να κάνω κάποιες διευκρινήσεις πάνω στις θέσεις που διατύπωσα για την Κίνα στο προηγούμενο άρθρο μου (Η έλευση του κινεζικού αιώνα είναι αναπόφευκτη;).
Δεν αμφισβητώ την ανάπτυξη του κινέζικου καπιταλισμού από το 1980. Κάτι τέτοιο θα ήταν εξόφθαλμα όχι απλά λάθος, αλλά παραλογισμός.
Επιπλέον, δεν θεωρώ ότι υπάρχει κάποιο θεωρητικό πρόβλημα όταν κάποιος ισχυρίζεται ότι ο κινεζικός καπιταλισμός μπορεί στο μέλλον να φτάσει στο επίπεδο των υπόλοιπων ανεπτυγμένων οικονομικά καπιταλιστικών κρατών. Ούτε αμφισβητώ ότι, θεωρητικά, κάποια στιγμή η Κίνα μπορεί (ενδεχομένως, ίσως, σε κάποιες δεκαετίες) να φτάσει στο επίπεδο να μπορεί να διεκδικήσει την πρωτοκαθεδρία από τις ΗΠΑ τόσο οικονομικά όσο και σε επίπεδο παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής δύναμης. Η ιστορία του καπιταλισμού είναι διάσπαρτη από ανταγωνισμούς που έχουν οδηγήσει σε ανατροπές της ιεραρχίας στην παγκόσμια ιμπεριαλιστική αλυσίδα:
«Γιατί στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν είναι νοητή άλλη βάση για το μοίρασμα των σφαιρών επιρροής, συμφερόντων […] εκτός από τη βάση που υπολογίζει τη δύναμη των χωρών που συμμετέχουν στο μοίρασμα, τη γενική οικονομική, τη χρηματιστική, τη στρατιωτική κ.λπ. δύναμη. Η δύναμη όμως δεν αλλάζει ομοιόμορφα στις χώρες που συμμετέχουν στο μοίρασμα, γιατί στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρξει ισόμετρη ανάπτυξη των χωριστών επιχειρήσεων, τραστ, κλάδων της βιομηχανίας και χωρών. Πριν από μισό αιώνα η Γερμανία ήταν ένα αξιοθρήνητο μηδενικό, αν συγκρίνουμε την καπιταλιστική της δύναμη με την δύναμη της τότε Αγγλίας. Το ίδιο και η Ιαπωνία με τη Ρωσία. Είναι λοιπόν «νοητό» να υποθέσει κανείς ότι ύστερα από καμιά δεκαριά χρόνια θα έμενε αμετάβλητος ο συσχετισμός των δυνάμεων ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις; Είναι εντελώς ακατανόητο…».[1]
Επομένως ούτε ο μαρξισμός, ούτε η αστική πολιτική οικονομία, ούτε η ιστορία «απαγορεύουν» τη μετατροπή της Κίνας σε καπιταλιστικά αναπτυγμένη χώρα και μεγάλη ιμπεριαλιστική δύναμη που να διεκδικεί ακόμα και την πρωτοκαθεδρία στο παγκόσμιο imperium.
Ωστόσο, αυτό που ισχυρίζομαι στο άρθρο μου είναι ότι αυτή η προοπτική για να πραγματοποιηθεί σε πραγματικό ιστορικό χρόνο, και όχι απλά ως στατιστική προβολή των επιτυχιών του σήμερα στο μέλλον, έχει να υπερπηδήσει πολλές αντιθέσεις τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές. Μια διαδικασία τέτοιας κλίμακας, όπως είναι η μετατροπή της Κίνας σε αναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα, δεν είναι μια γραμμική πορεία ανάπτυξης αλλά εμπεριέχει, όπως κάθε καπιταλιστική διαδικασία, αντιφάσεις, αντιθέσεις, ταξικές συγκρούσεις που σε κάθε βήμα αυτής της διαδικασίας απειλείται η αναστροφή συνολικά της πορείας. Η ιστορία του παγκόσμιου καπιταλισμού είναι γεμάτη από ιστορίες «νικητών», εταιρειών αλλά και χωρών, που λειτούργησαν ως «ιστορικά παραδείγματα» για το σύνολο του καπιταλιστικού κόσμου για να μετατραπούν στην πορεία σε δακτυλοδεικτούμενα «αποτυχημένα πρότυπα». Ιαπωνία, Ιρλανδία, Ισπανία, Enron, Αργεντινή κ.λπ. και κ.λπ. Για άλλη μια φορά: τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι η Κίνα θα μετατραπεί «σίγουρα» σε «αποτυχημένο παράδειγμα», η προειδοποίησή μου είναι ότι μια διαδικασία στον καπιταλισμό είναι πάντοτε εξαιρετικά αντιφατική, δεν θα πρέπει να προσεγγίζεται με «ποδοσφαιρική λογική», δηλαδή εντελώς ιδεοληπτικά, «μαύρο» απέναντι σε «άσπρο».
Πολύ περισσότερο που η νεοφιλελεύθερη προπαγάνδα πάντοτε αντιμετωπίζει τα «οικονομικά παραδείγματα» με τρόπο μονοδιάστατο, ιδεοληπτικό, για να «ξεχάσει» ή να καθυβρίσει τα ίδια τα «παραδείγματά» της όταν αυτά αποκαλύψουν όλες τους τις αντιφάσεις. Τότε ανακαλύπτεται ότι το χτεσινό «παράδειγμα» δεν λειτουργούσε όπως «θα έπρεπε» σύμφωνα με τα ιδεολογικά ευαγγέλια του νεοφιλελευθερισμού. Αν το «κινεζικό υπόδειγμα» στραβώσει, τότε θα ανακαλυφθεί ο «στρεβλός ρόλος του κράτους», οι «σπατάλες των κρατικοδίαιτων εταιρειών», η πραγματικότητα θα μπει στην προκρούστρια λογική του νεοφιλελευθερισμού.
Αντίθετα με την παραπάνω λογική, στο άρθρο μου προσπάθησα να παρουσιάσω την αντιφατική πορεία του κινεζικού καπιταλισμού.
Για την Αριστερά το πρόβλημα δεν είναι η οικονομική ανάπτυξη, αλλά η ταξική της διάσταση. Το γεγονός δηλαδή ότι η οικονομική ανάπτυξη υπό την αστική ηγεμονία ακόμα και όταν αυτή πράγματι επιφέρει βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού (όπως συμβαίνει και στην περίπτωση της Κίνας) μπορεί να συνοδευτεί από επιδείνωση των ταξικών συνθηκών για την εργατική τάξη. Να επιτείνει τις οικονομικές ανισότητες, να επιδεινώσει την εργασιακή ανασφάλεια, να περιορίσει τα εργατικά δικαιώματα, να υποβαθμίσει το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Όσα δηλαδή συμβαίνουν στην καπιταλιστική Κίνα σήμερα με βάρβαρο τρόπο. Για την αστική ιδεολογία όλα αυτά δεν αποτελούν παρά το «τίμημα της προόδου». Οι εργαζόμενοι, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού, θα πρέπει να υποφέρει όλα τα παραπάνω με το πρόσχημα ότι στο μέλλον η «οικονομική πρόοδος» θα επιφέρει μια συνολική βελτίωση, ότι όλα τα προβλήματα θα λυθούν όταν επέλθει η πολυπόθητη ανάπτυξη. Με αυτόν τον τρόπο η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία αποκαλύπτει την εκλεκτική της συγγένεια με τον σταλινισμό. Όπως στην σοβιετική προπαγάνδα με τα πεντάχρονα οικονομικά πλάνα ερχόταν ολοένα και πιο κοντά ο παράδεισος της «κομμουνιστικής προοπτικής», έτσι και τώρα το «κινεζικό θαύμα» παρά τα «προβλήματά του» (ευφημισμός της βάρβαρης ταξικής καταπίεσης των εργαζομένων) κάποτε, πάντοτε στο μέλλον, θα οδηγήσει στον «παράδεισο» του αναπτυγμένου καπιταλισμού.
Οι νεοφιλελεύθεροι ισχυρίζονται ότι τα προβλήματα είναι «προσωρινά», ότι μακροπρόθεσμα το «αόρατο χέρι της αγοράς» θα οδηγήσει σε ένα κόσμο υλικής ευημερίας. Παρ’ ότι προς στιγμή βαθαίνουν οι ανισότητες στην κατανομή του πλούτου, στο τέλος θα υπάρξει η πολυαναμενόμενη «διασπορά του πλούτου». Στη διάρκεια της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, οι φτωχοί και πένητες είχαν εξαπλωθεί σε ολόκληρη την αγγλική κοινωνία, ενώ η μόλυνση του περιβάλλοντος και οι συνθήκες υγιεινής ήσαν άθλιες. Και όμως, όλα αυτά τελικά οδήγησαν στη μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, δηλώνουν υπερήφανα οι νεοφιλελεύθεροι. Σήμερα οι εργαζόμενοι, τουλάχιστον των ανεπτυγμένων χωρών, ζουν σε συνθήκες «αφάνταστα καλύτερες από οποιαδήποτε προηγούμενη γενιά». Αυτό είναι το πιστεύω των νεοφιλελεύθερων. Ο σημερινός πόνος είναι το εισιτήριο για τον αυριανό παράδεισο.
Σε ιδεολογήματα ο σημερινός νεοφιλελευθερισμός μοιάζει όλο και περισσότερο με τον πρόγονό του, τον κλασσικό φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα. Ο Καρλ Πολάνυι στο μνημειώδες έργο του Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός, που περιγράφει την πορεία του κλασικού φιλελευθερισμού από τον 19ου αιώνα μέχρι την κατάρρευση του στη δεκαετία του 1930, γράφει:
«Δεν υπήρξε καταφανέστερη αποτυχία της φιλελεύθερης φιλοσοφίας από τη σύλληψη του προβλήματος της αλλαγής. Με έντονη την συναισθηματική προσήλωση στον αυθορμητισμό, παραμέλησε τη στάση που υπαγορεύει η κοινή λογική απέναντι στην αλλαγή, προς όφελος μιας μυστικιστικής προθυμίας για αποδοχή των οιωνδήποτε κοινωνικών συνεπειών της οικονομικής προόδου […] Ο κοινωνικός ιστός απειλούνταν. Ερημωμένα χωριά και ερείπια κατοικιών μαρτυρούσαν τη βιαιότητα με την οποία είχε επέλθει η επανάσταση […] υποβαθμίζοντας τις πόλεις της, αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό της, μετατρέποντας το καταπονημένο έδαφός της σε έρημο, τρομοκρατώντας τους ανθρώπους της και εξαναγκάζοντας τους να μετατραπούν από τίμιοι αγρότες σε επαίτες και ληστές […] Προτού ολοκληρωθεί η διαδικασία, οι εργάτες είχαν στοιβαχτεί σε νέους αποτρόπαιους χώρους, στις λεγόμενες βιομηχανικές πόλεις της χώρας. Οι χωρικοί είχαν καταντήσει τρωγλοδύτες, ενώ ο θεσμός της οικογένειας απειλούνταν με αφανισμό. Τεράστια τμήματα της χώρας εξαφανίζονταν ταχύτατα, κάτω από όγκους σκουπιδιών που συσσώρευαν τα «σατανικά εργοστάσια» […] Οι συνηθισμένες «μακροπρόθεσμες» προσεγγίσεις της οικονομικής θεωρίας είναι ανεφάρμοστες. Κρίνουν εκ των προτέρων το αποτέλεσμα […] οι «μακροπρόθεσμες» προσεγγίσεις στερούνται νοήματος. Αν το άμεσο αποτέλεσμα μιας αλλαγής είναι καταστροφικό, τότε, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, το τελικό αποτέλεσμα είναι καταστροφικό».[2]
Η παραπάνω περιγραφή μοιάζει πραγματικά να αναφέρεται στην κατάσταση σε πολλές χώρες του πλανήτη σήμερα, και ας είναι το βιβλίο γραμμένο το 1944.
Ένα τελευταίο. Για κάποιους η ανάδυση της Κίνας ως μεγάλης καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής δύναμης είναι μια «θετική» διαδικασία γιατί δημιουργεί, υποτίθεται, ένα αντίπαλο δέος ως προς τις ΗΠΑ. Στο άρθρο μου έχω, θεωρώ, απαντήσει επαρκώς σε αυτή την ιδεοληψία. Πρόκειται για μια λάθος προσέγγιση ίδιου τύπου με όσους κάποτε έβλεπαν θετικά την ύπαρξη της Σοβιετικής Ένωσης ως αντίπαλου δέους. Για μια πιο αναλυτική προσέγγιση του ζητήματος δες την εξαιρετική δημοσίευση του Κώστα Κ. «Το πένθος για την πτώση του σταλινισμού».
Άγγελος Κ
[1] Λένιν Για τον ιμπεριαλισμό και τους ιμπεριαλιστές, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1987.
[2] Καρλ Πολάνυι, Ο μεγάλος μετασχηματισμός, εκδόσεις Νησίδες, 2001.
Category: Χωρίς κατηγορία
@Άγγελος Κ
Μη αμφισβήτηση της Κινέζικης δυναμικής μετά το 1980 … σωστά.
Ο Κινέζικη οικονομία (καπιταλισμός είναι – γενικά – επισφαλής όρος) είναι πέραν του βέβαιου ότι θα αμφισβητήσει (ελπίζουμε όμως να μην καταλάβει) την Βορειοαμερικάνικη πρωτοκαθεδρία.
Το απόσπασμα [1] απλώς ‘νοσταλγικό’, δεν μας λέει σήμερα κάτι. (Ο μέντωρ και προπομπός του Στάλιν ουδέποτε μου ήτο συμπαθής)
Ο «πόθος» δεν είναι η παγκόσμια επικράτηση της Κίνας αλλά η ανάδειξή της σε ισχυρότατο παγκόσμιο πόλο μαζί με USA, EU, BRIC (Brasil, Russia, India, China), Iran, Venezuela, Korea, Japan κλπ. (Η Βραζιλία έχει την κρίσημη μάζα και την δυναμική να υλοποιήσει το όραμα του Che για μια ενωμένη Νότια Αμερική). Εδώ, ένα ισχυρό Αραβικό και παρεπόμενα Αφρικανικό κέντρο δεν θα μας χάλαγε καθόλου.
Δεν έχει, για κανέναν, το παραμικρό ενδιαφέρον η διεκδίκηση της πρωτοκαθεδρίας. Το διακύβευμα είναι τι θα χάσουμε εάν δεν οδηγηθούμε σε έναν πολυκεντρικό κόσμο …
Σχετικά με τον Κινέζικο «καπιταλισμό»(*) ανέφερα στον προηγούμενο διαξιφισμό τι ακριβώς τον διαφοροποιεί από τον κλασικό Δυτικό καπιταλισμό. (δημόσιες επενδύσεις, εκβιομηχάνιση, εξαγωγές, κοινωνικές παροχές – όχι προτεραιότητα στην εσωτερική κατανάλωση).
(*) τα εισαγωγικά απλώς διότι δεν έχω εντελώς αντιληφθεί ποιο είναι το όραμα και η προοπτική των Κινέζων ηγετών
Δεν υπάρχουν εργασιακά δικαιώματα στην Κίνα σήμερα, δεν μπορούμε όμως να κρίνουμε την Κίνα με όρους «Δυτικής Δημοκρατίας». Η Κινεζική πορεία απλώς βελτιώνει με γρήγορους σχετικά ρυθμούς το επίπεδο ζωής _μεγάλου_ ποσοστού της ανθρωπότητας. Από εκεί και πέρα, το χάος !
Καλός ο Κάρολος από την Ουγγαρία βλ. [2], αλλά και αυτός δεν μας λέει κάτι πραγματικά χρήσιμο για το σήμερα.
Η φρασεολογία: «μεγάλης», καπιταλιστικής», «ιμπεριαλιστικής» … δύναμης (sic) μου είναι πολύ στενή, μου πονάει το μυαλό μου !
Το όραμα είναι η δημιουργία μέσα στις επόμενες ΛΙΓΕΣ δεκαετίες μερικών (πολλών;) ισχυρών κέντρων όπου δεν θα μπορεί το ένα να αγνοεί το άλλο.
Κατά την άποψή μου, είναι η μοναδική διέξοδος για μια αναγέννηση της προόδου στο σπίτι μας (βλ. ΕΕ) αλλά και σε όλον τον πλανήτη.
grsail, το δικό μου μυαλό να δεις πόσο πόνεσε όταν διάβασα το σχόλιό σου που δίνει νέο νόημα στην έννοια της παραμορφωμένης και παραμορφωτικής αντίληψης για την πραγματικότητα των σχέσεων των καπιταλιστικών κρατών.
Άσε τις «στενές» έννοιες για εκείνους που εξακολουθούν να τις εφαρμόζουν επιστημονικά και επαναστατικά πάνω στην ζωντανή αντιφατική κίνηση της Ιστορίας και που δεν δημιουργούν την Ιστορία και τις διαδικασίες τις μέσα από αφηρημένες, χυδαίες και αφελείς κοτσάνες μεταφυσικών ανορθολογικών τοπίων όπου :»Το διακύβευμα είναι τι θα χάσουμε εάν δεν οδηγηθούμε σε έναν πολυκεντρικό κόσμο …
ή και
«Το όραμα είναι η δημιουργία μέσα στις επόμενες ΛΙΓΕΣ δεκαετίες μερικών (πολλών;) ισχυρών κέντρων όπου δεν θα μπορεί το ένα να αγνοεί το άλλο.
Κατά την άποψή μου, είναι η μοναδική διέξοδος για μια αναγέννηση της προόδου στο σπίτι μας (βλ. ΕΕ) αλλά και σε όλον τον πλανήτη» (!!!)
Τα αποσπάσματα τα αναφέρω ενδεικτικά αφού ολόκληρος ο σχολιασμός μονάχα ως αποκύημα φαντασίας μπορεί να χαρακτηριστεί και που, μάλιστα, κορδώνεται για να αυτοπαρουσιαστεί ως Αντικειμενική Πραγματικότητα.
Εν ολίγοις,
περαστικά.
Κατ” αρχήν χαίρομαι που (στην «έλευση του κινέζικου αιώνα…») υπενθύμισε, επιτέλους, κάποιος την υστερία του ’80 με τους Γιαπωνέζους που θα… κατακτούσαν τον κόσμο. ΄Οχι πως η Ιαπωνία έγινε «αποτυχημένο κράτος» (μη τρελαθούμε!), αλλά οι υπερβολές του παρελθόντος υπενθυμίζουν την αβεβαιότητα της εξέλιξης της Κίνας στο εγγύς μέλλον.
Πράγματι, ο πραγματισμός κι ο κρατισμός του καθεστώτος προφυλάσσει αρκετά τη χώρα από τα σκαμπανεβάσματα του καπιταλισμού (ως πότε; άγνωστο!). Σκέφτομαι με θλίψη πώς θ΄αντιμετωπίζονταν απ΄το διεθνές κεφάλαιο οποιαδήποτε (μικρότερη) χώρα, αν επέμενε να διατηρεί τόσο σφιχτό κρατικό λουρί στην οικονομία: «κρατιστές, δογματικοί, παλαιολιθικοί, άκαμπτοι» κλπ χαρακτηρισμοί (συν οι ανάλογες πιέσεις) θα “διναν και θα “παιρναν. “Οταν όμως μιλάμε για αγορά 1,3 δις ανθρώπων, κάνουμε τεμενάδες στο ΚΚΚ και τουμπεκί ψιλοκομμένο οτιδήποτε θα το δυσαρεστούσε…
Οι δυσάρεστες συνέπειες της εξάρτησης από τις εξαγωγές νομίζω έχουν γίνει φανερές στους κρατούντες, που προσανατολίζονται στην ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης, υπάρχει όμως μια διαφορά από Ιαπωνία, Ν.Κορέα, Ταϊβάν, Χόνκ Κόνγκ κλπ: Αυτές, όντας χώρες με περιορισμένη εσωτερική αγορά, στράφηκαν στις εξαγωγές, αρχικά με φτηνά προϊόντα χαμηλού κόστους, μετά με επώνυμα ποιοτικά προϊόντα χαμηλής τιμής και τέλος με πρωτοποριακά, ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ, αναγνωρίσιμα προϊόντα (όσες μπόρεσαν- Ιαπωνία, Ν.Κορέα). Η Κίνα, λόγω αχανούς, σχετικά ανεκμετάλλευτης σήμερα και πόρρω απέχουσας από κορεσμό εσωτ.αγοράς, δεν πιέζεται τόσο να ανταγωνιστεί στο διεθνές πεδίο τους καθιερωμένους ξένους παίκτες και ΔΕΝ επενδύει στην καινοτομία ανάλογα (όπως δήλωσε απογοητευμένος πρόσφατα ο αρμόδιος υπουργός, υποβαθμίζοντας τη σημασία των ρυθμών ανάπτυξης, της παραγωγής κλπ κι επισημαίνοντας την ανυπαρξία R & D, κινέζικων πατεντών κλπ). Επομένως, αναλογικές συγκρίσεις με γειτονικές της χώρες καλύτερα να γίνονται με φειδώ από τους «διεθνείς» δημοσιογράφους.
Ο πραγματισμός των ιθυνόντων έχει δύο όψεις: όταν οι εξαγωγές πέφτουν, αυξάνουν δημ.έργα & δαπάνες για να κρατούν ανεργία & λαϊκή δυσαρέσκεια σε διαχειρίσιμα επίπεδα*. Απ΄την άλλη, μη δεσμευόμενοι από (έστω υποκριτικούς) «ιδεαλισμούς» δυτικού τύπου, στηρίζουν ανερυθρίαστα οποιοδήποτε καθεστώς τους εξυπηρετεί (αφού δεν λογοδοτούν σε καμμία «κοινή γνώμη»). Τι μέλλει γενέσθαι δεν ξέρω, αλλά ακόμα κι αν (ακραία περίπτωση) το καθεστώς κλονιστεί, η διάδοχη «δημοκρατική κατάσταση» δεν θα … διαφέρει και πολύ: ή δικομματισμό αμερ/κου τύπου ή κοινοβουλευτικό μονοκομματισμό ιαπωνικού τύπου (ΦΔΚ) προβλέπω…
Για την ιμπεριαλιστική επέκταση της Κίνας, τέλος, ας μη ξεχνάμε την συντηρητική εσωστρέφεια που χαρακτήριζε πάντα τον πολιτισμό αυτόν, ακόμα κι όταν (όπως απέδειξε στα σύντομα διαλείμματα εξωστρέφειας) μπορούσε να κυριαρχήσει διεθνώς. Δε βλέπω προθυμία παγκόσμιας ηγεμονίας, ίσως (το πολύ) περιφερειακής.
* το ότι εκατομμύρια νέοι, αντί για εξαθλιωμένοι αγρότες έγιναν προλετάριοι/εσωτ.μετανάστες υπό άγρια εκμετάλλευση, μάλλον θετική επίπτωση έχει στο καθεστώς! Ας αναλογιστούμε τις τοπικές συνθήκες: Η κοπελίτσα που αμοίβεται με 2€ τη μέρα για 60-72 ώρες δουλειά τη βδομάδα, κοιμάται στον κοιτώνα του εργοστασίου, τρώει στην καντίνα του εργοστασίου και βγαίνει μια φορά την εβδομάδα για διασκέδαση στην πόλη, ΔΕΝ ξοδεύει, αλλά αποταμιεύει ή συντηρεί ολόκληρη οικογένεια στο χωριό και νιώθει ίσως και τυχερή (μέσα στη μιζέρια της!) που γλίτωσε απ΄την εξαθλίωση του ορυζώνα, εκεί που οι γονείς της παλεύουν κάθε μέρα, όλη μέρα για ένα πιάτο φαί (κυριολεκτικά), δεν έχουν πιάσει ίσως ποτέ τους χρήματα (και καταναλ.αγαθά), καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες με ανταλλαγές προϊόντων με τους γείτονες κι ευγνωμονούν το κόμμα αν τυχόν φέρει ηλεκτρικό στο χωριό (που μεταφράζεται σ΄ έναν ασθενικό γλόμπο στο καλύβι τους, άντε κι ένα τρανζιστοράκι). Όποιος θέλει να δει ανάγλυφα και με εικόνες πού & πώς στηρίζεται η προλεταριακή εκμετάλλευση (βλ.άνω), ας ψάξει τη σχετική σειρά του BBC για την Κίνα (παίχτηκε και στον ΣΚΑΙ), ας δει το φιλμ «Ούτε ένας λιγότερος» του Ζανγκ Γιμού (πριν γίνει ο εκλεκτός του καθεστώτος) ή ας ρωτήσει άτομα που “χουν ταξιδέψει στη χώρα για εμπορικούς λόγους.