Η επιστήμη ως κοινωνικό προϊόν και το κοινωνικό προϊόν της επιστήμης



(Μια συνοπτική κριτική/αποτίμηση των βιβλίων και της σκέψης του R. Lewontin)

Συνιστά μέγα λάθος και όχι δίχως θετικιστικές προκαταλήψεις η αντιμετώπιση του Μαρξισμού ως «καθαρού εργαλείου» ανάλυσης της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Κάθε φορά που διαπράττουμε αυτό το λάθος λησμονούμε πως ο Μαρξισμός αποδίδει στην κοινωνία μια δυναμική διαλεκτή μεταβολής η οποία βρίσκεται σε υλική ενότητα – αν και η ενότητα εμπεριέχει τη διαφορά – με τη δυναμική διαλεκτική μεταβολής στη Φύση.

Ο Richard Lewontin (γενετιστής, εξελικτικός βιολόγος & στατιστικός) υποστηρίζει με μια ιδιαίτερη αποφασιστικότητα που δεν απορρέει από τη μονοτονία του πεισματωμένου θράσους πως κοινωνία και επιστήμη αλληλοδιεισδύουν η μία μέσα στην άλλη με έναν πολύπλοκο και σχεδόν περίτεχνο τρόπο και πως η άρνηση αυτής της σχέσης αλληλοδιείσδυσης αποτελεί από μόνη της μια πολιτική πρακτική. Κατά τη διάρκεια των κοινωνικών εκρήξεων στο Los Angeles το 1992 ο Lewontin, θέλοντας να σαρκάσει και να ειρωνευτεί τις απόψεις των M.M. E. καθώς και τις αντιλήψεις διάφορων εξ επαγγέλματος κοινωνιολόγων, έλεγε πως ο μαύρος πληθυσμός εξεγείρεται λόγω των εξεγερθεισών του γονιδίων ή και ακόμα επειδή οι εγκέφαλοί τους παρουσιάζουν κάποιες νευρολογικές βλάβες που καθιστούν τα άτομα εξεγερθέντα.

Σύμφωνα με τον Richard Lewontin οι διάφορες και διαφορετικές ανά τους ιστορικούς χρόνους θεωρίες για την εξέλιξη και την «καταγωγή» του κόσμου δεν ανάγονται απλώς σε ιδεολογία αλλά και παράγονται από αυτήν την ίδια, από και διαμέσου, ευρέων εφαρμογών σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Ας αναφερθούμε σε ορισμένα παραδείγματα για καθαρά ενδεικτικούς λόγους, παραπέμποντας στις εργασίες του Richard Lewontin για μια αναγκαία και απαραίτητη εμβάθυνση σε αυτά.

Στο επίπεδο της φυσικής επιστήμης η έννοια της «κατεύθυνσης» αντανακλάται στην ελαχιστοποίηση της δυναμικής ενέργειας των συστημάτων και στη μεγιστοποίηση της εντροπίας τους. Σε κοσμολογικό επίπεδο, με τη «διαστολή του σύμπαντος». Στο επίπεδο της εξελικτικής βιολογίας η εξέλιξη των βιολογικών φαινομένων ερμηνεύεται σαν μια διαδικασία μεγιστοποίησης ή ελαχιστοποίησης κάποιων παραμέτρων. Επί παραδείγματι, η βιοποικιλότητα των οργανισμών, η πολυπλοκότητά τους και η καλή τους φυσική κατάσταση θεωρούνται πως αυξάνονται όπως επίσης και η ομοιογένεια του περιβάλλοντος. Η αντανάκλαση αυτών των θεωρήσεων στο κοινωνικό επίπεδο, μεταφράζεται στην πίστη πως οι κοινωνικές δομές πάντα θα γίνονται πολυπλοκότερες και η εργασία πάντα περισσότερο εξειδικευμένη.

Γίνονται αδιάλειπτα προσπάθειες για να υποδειχτεί ένα κάποιο είδος «τάξης» όσο αναφορά το νούμερο των ειδών, την ποικιλομορφία τους και την πολυμορφία της βιομάζας σε συνδυασμό με τα θρεπτικά στοιχεία που καταναλώνει. Μια σύλληψη, όμως, της εξέλιξης που παράγει «τάξη» ή ακόμα και «αταξία» είναι μια καθαρή ιδεολογική κατασκευή που στερείται αντικειμενικών φυσικών ευρημάτων.

Η εξέλιξη των βιολογικών ειδών και όπως αυτή αποδείχτηκε και ερμηνεύτηκε από τη Δαρβινική θεωρία κατά πολλοίς ανάγεται σε μια «προοδευτική» διαδικασία που, τελικά, οδηγεί σε μια κατάσταση «ισορροπίας» όπου οι οργανισμοί απλώς προσαρμόζονται «δυναμικά» στο περιβάλλον. Αυτή η θεώρηση της εξέλιξης, φυσικά, δεν είναι θεμελιωδώς λαθεμένη: είναι αλήθεια πως οργανισμοί με εντελώς διαφορετικούς εξελικτικούς προγόνους ανέπτυξαν παρόμοια χαρακτηριστικά για να αντιμετωπίσουν παρόμοιες εξωτερικές περιβαλλοντολογικές προκλήσεις. Τα έντομα, τα πουλιά, οι νυχτερίδες έχουν όλα φτερά και πετούν. Υπάρχουν, δηλαδή, συγκεκριμένα «προβλήματα» που θέτει το περιβάλλον και στα οποία η εξέλιξη δίνει τη «λύση»; Δεν είναι απαραίτητα έτσι και μια θέση τέτοιου θεωρητικού χαρακτήρα δεν εξηγεί αυτό που προϋποθέτει: την εξαιρετική βιοποικιλότητα των οργανισμών.

Οι παλαιότερες κοσμοθεωρίες που απολάμβαναν ισχύ στο Ancien Régime θεωρούσαν τον κόσμο «αιώνιο ως έχει, σταθερό και αναλλοίωτο». Η απόφαση για τη μεταβολή βάρυνε τα χέρια του Θεού. Με το «πέρασμα» στη μοντέρνα εποχή, η μεταβολή του κόσμου γίνεται αφηρημένα αποδεκτή και επιδιωκόμενη ως καθολικό χαρακτηριστικό του κόσμου. Αλλά αυτή η αφηρημένη μεταβολή καθιστά ομοίως αφηρημένο τον κόσμο.

Ο Richard Lewontin προτείνει και υπερασπίζεται μια διαλεκτική υλιστική ερμηνεία της εξέλιξης υπερβαίνοντας το δυισμό οργανισμός – περιβάλλον και αποκαθιστώντας τη διαλεκτική τους σχέση υπενθυμίζοντας πως η αντιφατική κίνηση της ύλης είναι ο μόνος τρόπος ύπαρξης του κόσμου. Δεν είναι αλήθεια πως η ανάπτυξη ενός οργανισμού καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από τα γονίδιά του, δεν είναι αλήθεια πως η ζωή, ο θάνατος και η διαιώνιση ενός οργανισμού είναι το αποτέλεσμα τού πως ο οργανισμός συμπεριφέρθηκε και έδρασε σε ένα αυτονομημένο περιβάλλον. Για το διαλεκτικό βιολόγο Lewontin, τα σταθερά μεγέθη μετατρέπονται σε μεταβλητά, οι αιτίες μετατρέπονται σε αποτελέσματα και τα συστήματα αναπτύσσονται καταστρέφοντας – αίροντας διαλεκτικά (Aufheben) – τις συνθήκες που τα γέννησαν. Οργανισμός και περιβάλλον εξελίσσονται μαζί, καθορίζοντας ο ένας το άλλο: η κατανόηση του οργανισμού λύνεται στην κατανόηση του περιβάλλοντός του και η κατανόηση του περιβάλλοντος λύνεται στην κατανόηση του οργανισμού.

Η σχέση των οργανισμών ως υποκειμένων με το αντικειμενικό τους περιβάλλον είναι μια διαλεκτική σχέση όπου το υποκείμενο και το αντικείμενο αλληλοκαθορίζονται σε μια σχέση ενότητας και πάλης αντιθέτων, όπου ο οργανισμός δεν υπάρχει ανεξάρτητα από το περιβάλλον του και όπου η αναπτυξιακή κίνηση προκύπτει από αυτήν τη διαλεκτική εσωτερική αντίφαση χωρίς να «χάνεται» ο οργανισμός στο περιβάλλον και το αντίστροφο. Οι οργανισμοί, συνεπώς, είναι υποκείμενα και αντικείμενα της εξελικτικής διαδικασίας.

Οι οργανισμοί παράγουν – δημιουργούν – το περιβάλλον τους μα είναι ταυτόχρονα το περιβάλλον που καθορίζει την παραγωγική δραστηριότητα των οργανισμών. Αυτό που στο γυμνό μάτι φαίνεται ως παθητική προσαρμογή του οργανισμού στο περιβάλλον, στην πραγματικότητα είναι η πράξη δημιουργίας του περιβάλλοντος εκ μέρους της δραστηριότητας του οργανισμού που μετατρέπεται στο αντίθετό της, «στην προσαρμογή». Η αιτία (παραγωγική δραστηριότητα) γίνεται αποτέλεσμα («προσαρμογή») και το αποτέλεσμα ξαναγίνεται αιτία.

Ο Richard Lewontin στην αδυσώπητη πολεμική του εναντίον του βιολογικού και γενετικού αναγωγισμού που αναλύει την εξελικτική διαδικασία εστιάζοντας σχεδόν αποκλειστικά στο εσωτερικό του γονιδιώματος των απομονωμένων οργανισμών, εξηγεί πως ο οργανισμός αναπτύσσεται αντιφατικά μέσω μιας διαδικασίας που διαρκεί από τη στιγμή της σύλληψής του, μέχρι και τη στιγμή του θανάτου του. Γονίδια, περιβάλλον, τυχαιότητα και ο ίδιος ο οργανισμός συμμετέχουν από κοινού και ανά πάσα στιγμή – αν και όχι πάντα με το ίδιο βάρος – και η φυσική επιλογή δεν είναι το αποτέλεσμα του «πόσο καλά» ένας οργανισμός λύνει ένα σύνολο σταθερών προβλημάτων που του τίθενται από ένα αφηρημένο περιβάλλον, αφού οργανισμός και περιβάλλον αλληλοκαθορίζονται διαλεκτικά. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα οργανισμών που καθόρισαν το περιβάλλον τους είναι το ατμοσφαιρικό οξυγόνο.

Ο δυισμός γονίδια-περιβάλλον αναπαράγεται «επιστημονικά» κάθε φορά που αποχωρίζονται μεταφυσικά οι γενετικοί παράγοντες από τους περιβαλλοντολογικούς. Πάνω σε έναν τέτοιο δυισμό – και ας το αγνοούν οι επινοητές τους –βασίζονται και τα λεγόμενα τεστ I.Q. που «μετρούν» (ποσοτικοποιούν) την ανθρώπινη νοημοσύνη αποχωρίζοντας τους γενετικούς και βιολογικούς παράγοντες από τον παράγοντα περιβάλλον (από τις κοινωνικές σχέσεις, δηλαδή, που αποτελούν «εξανθρωπισμένη Φύση» γιατί αυτό είναι το φυσικό περιβάλλον του ανθρώπου από την ανθρωπογένεση και μετά) θεωρώντας τους απλώς προσθετικούς παράγοντες που δεν αλληλοκαθορίζονται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας σχηματισμού του φαινοτύπου της νοημοσύνης. Η νοημοσύνη, άρα, καθορίζεται κυρίως από τα γονίδια και το περιβάλλον απλώς «επιτρέπει» να αναπτυχθεί ή όχι κάτι που ήδη υπάρχει «αποθηκευμένο» στο γονιδίωμα. Η «υψηλή ευφυΐα», λοιπόν, πρέπει να είναι σε συντριπτικό βαθμό κληρονομική και… ορίστε ένα πολύ καλό παράδειγμα ιδεολογίας υψηλού βαθμού, χυδαίου υλισμού και απλής, τυπικής λογικής που αγνοεί πλήρως την εντονότατη και μη γραμμική αλληλοδιείσδυση γονότυπου και περιβάλλοντος. Ο φαινότυπος της ανθρώπινης νοημοσύνης προκύπτει ακριβώς διαλεκτικά και εξαιτίας αυτής της αντιφατικής αλληλοδιείσδυσης.

Επιστήμη και Αστικός Επιστημονισμός

Η επιστημονική γνώση της Φύσης δε μπορεί να πληρωθεί χωρίς την επιστημονική γνώση της Ιστορίας και της κοινωνίας. Σε μια κοινωνία χωρισμένη σε τάξεις, αυτή η προϋπόθεση είναι αδύνατον να πραγματωθεί και οι λόγοι αυτού του «εκλιπόντος συναπαντήματος» δεν είναι πάντα τόσο εμφανείς ακόμα και στα μάτια του πιο πεπεισμένου προσώπου για τη «μη ουδετερότητα» της επιστήμης. Και ακόμη: όποιος απαιτεί μία εκ προοιμίου ένωση μεταξύ των φυσικών και κοινωνικών επιστημών, πλανάται πλάνην οικτράν, διότι τού έχουν διαφύγει όχι λιγότερα από διακόσια χρόνια φυσικής κοινωνικής ιστορίας.

Η θέση που πλασάρεται ως επίκαιρη «κοινή γνώμη» και σύμφωνα με την οποία «η επιστήμη δεν είναι ουδέτερη», δημιουργεί περισσότερη σύγχυση παρά την ξεδιαλύνει. Ο ιστορικός διαλεκτικός υλισμός είναι επιστήμη γιατί το αντικείμενο μελέτης του είναι ένα φαινόμενο πραγματικό και αντικειμενικό που υπάρχει ανεξάρτητα από τη συνείδηση του ανθρώπου όπως, για να κάνουμε ένα παράδειγμα, είναι η πάλη των τάξεων.

Και ακόμα, ο ιστορικός διαλεκτικός υλισμός είναι κάθε άλλο παρά ουδέτερος αφού τάσσεται από το μέρος της διδακτορίας του προλεταριάτου και εναντίον της αστικής τάξης για την πραγματοποίηση της αληθινής ανθρώπινης ιστορίας που θα μπορέσει να πάρει την πρώτη της ελεύθερη ανάσα σε μια κοινωνία χωρίς τάξεις, στον κομμουνισμό.
Αν τώρα οι απανταχού απολογητές του καπιταλισμού, συνειδητοί ή μη, στις ψευδοεπιστημονικές αμφιέσεις τους διακηρύττουν το θάνατο της πάλης των τάξεων και την ξαποστέλνουν tout court από την ιστορική και πολιτική αρένα, αυτό δεν εκπλήσσει.

Εκείνοι εννοούν τον υλισμό και τη διαλεκτική μονάχα στις χυδαίες και μυστικοποιημένες μορφές τους και χωρίς να επεκτείνονται περαιτέρω σε «διάφορες μεταφυσικές συζητήσεις» για την ακινησία των φαινομένων ως αναγκαία συνθήκη της κίνησής τους.

Ο Richard Lewontin δεν αφήνει να εξαπατηθεί και δεν τρώει το νόστιμο φρούτο της «καθολικής γνωσιμότητας του κόσμου» ως σκοπός που τίθεται από την αφηρημένη φιγούρα μιας πολύ συγκεκριμένης επιστήμης, όταν υποστηρίζει, στα εκλαϊκευμένα γραπτά και σεμινάριά του πως η επιστήμη, όψιμα ανακαλυμμένη από διάφορους «μετα-μοντέρνους» ως μη ουδέτερη, στην πραγματικότητα είναι ένα κοινωνικό μόρφωμα της μοντέρνας εποχής που κληρονόμησε σε μετασχηματισμένη μορφή όλες τις λειτουργίες του προγενέστερου μορφώματος του Ancien Régime, όπως η αιωνιοποίηση των ιστορικών και μεταβατικών σχέσεων παραγωγής και την «επιστημονική» νομιμοποίηση – και όχι πια διαμέσου του Ευαγγελίου και των ιερών, φιλεύσπλαχνων απειλών του Θεού – των κοινωνικών αντιθέσεων και αντιφάσεων των ταξικών κοινωνιών.

Οι κυρίαρχες ιδέες μεταβάλλονται με τη μεταβολή της κυρίαρχης τάξης και εξαλείφουν τις παλιές, αλλά αφήνουν ανέπαφη την οντολογική λειτουργία των κυρίαρχων ιδεών καθεαυτών ως μυστικοποιητικές ιδεολογίες του πραγματικού αντικειμένου: τα κατηγορήματα της Θρησκείας «παραχωρούν» τη θέση τους στα κατηγορήματα του Επιστημονικού Ρασιοναλισμού. Αλλά αυτό που συμβαίνει στο επίπεδο των ιδεών δεν είναι παρά η αντανάκλαση στο μυαλό των ανθρώπων εκείνου που πραγματικά συμβαίνει στις σχέσεις παραγωγής και αναπαραγωγής της ανθρώπινης υλικής ζωής.

Είναι ανεπαρκής, επειδή είναι ακριβώς αδιαλεκτική, η θεωρητική προσέγγιση που δεν πάει πέρα από την απλή τυπική διαπίστωση για την επιστήμη ως παραγωγική δύναμη στον καπιταλισμό ή/και ως μέσο ανάπτυξής τους. Αν σταματούσαμε εδώ, τούτο θα σήμαινε πως θεωρούμε την επιστήμη ως ένα ανιστορικό αντικείμενο το οποίο η αστική τάξη απλά το οικειοποιείται για τους σκοπούς της και όχι, όπως θα έπρεπε, σαν την αιτία και το αποτέλεσμα της σχιζοειδής φύσης του κεφαλαίου.

Με την ουσιαστική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο, η ελευθερία της επιστήμης είναι η ελευθερία του κεφαλαίου και όχι το αντίθετο. Ο καπιταλισμός δε θα ήταν καπιταλισμός αν δεν εκμεταλλευόταν την αφηρημένη εργασία, εκμετάλλευση που καθίσταται δυνατή με τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας ο οποίος ισοδυναμεί με την ιδιωτική κατοχή των μέσων παραγωγής από μία και μόνη τάξη.

Η πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, αν εξαιρέσουμε τους πολέμους, μπορεί να αντιμετωπιστεί, φυσικά, με τις απολύσεις των εργαζομένων αλλά θεμελιωδώς με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας – παραγωγική εργασία είναι εκείνη η εργασία που δημιουργεί υπεραξία για το κεφάλαιο – εισάγοντας νέα τεχνολογία, νέα επιστήμη, νέο κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας εντός και εκτός του εργοστασίου, νέο κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας εντός και εκτός της ίδιας της επιστήμης.

Κάθε νέος καταμερισμός της εργασίας είναι και ένα νέο πλήγμα σε όλο τον κόσμο των παραγωγικών δυνάμεων, σε όλο τον κόσμο της ζωντανής εργασίας συμπεριλαμβανομένης και της εργασίας των επιστημόνων έτσι που ξαποστέλλονται κυνικά στη σφαίρα του μύθου οι αναβιώσεις «ατομικών» εφευρέσεων ή και ανακαλύψεων σαν εκείνες της εποχής του N. Tesla και T. Edison.

Το γνωστικό αντικείμενο – πραγματικό και ενιαίο στη διαφορά του – της επιστήμης, νοημένης ως την ιστορική δυνατότητα και ικανότητα του κοινωνικού ανθρώπου να ερμηνεύει και να μετασχηματίζει την κίνηση της ύλης, θρυμματίζεται για να επανενωθεί σε μια αφαίρεση, σε ένα σύμφυρμα γνώσης/εξουσίας που ικανοποιεί όλο και περισσότερο τις ανάγκες αξιοποίησης του κεφαλαίου κι όλο και λιγότερο τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων.

Αναπόδραστα, η επιστήμη αναπτύσσει αδιάλυτους δεσμούς με την κυρίαρχη ιδεολογία και γίνεται όλο και δυσκολότερο για το αθώο μάτι να διακρίνει που τελειώνει η πρώτη και που αρχίζει η δεύτερη.

Βιολογικοποιώντας, φυσικοποιώντας, ιατρικοποιώντας, ψυχολογικοποιώντας τις καπιταλιστικές κοινωνικές αντιφάσεις με τις κατάλληλες «επιστημονικά αντικειμενικές» θεωρίες και πρακτικές: γονίδια υπεύθυνα για την εγκληματικότητα και τον παουπερισμό, αναζήτηση της συνείδησης σε μοριακό, ατομικό και υποατομικό επίπεδο, θεωρώντας το βιολογικό σώμα του ανθρώπου ατελές και το θάνατο μια ασθένεια που πρέπει, αργά η γρήγορα, να νικηθεί, παραδίδοντας ένα δωρεάν μάθημα αυτοεκτίμησης μετά από έξι συνεδρίες ψυχανάλυσης.

Θα λυπήσει ίσως αρκετούς επιστήμονες να μάθουν πως η επιστήμη δεν ανήκει στην οικονομική βάση της κοινωνίας αλλά στο εποικοδόμημά της, στο επίπεδο της κοινωνικής συνείδησης η οποία και επενεργεί διαλεκτικά στη βάση αλλά μέχρι ενός ορισμένου σημείου και εντός ενός δοσμένου τρόπου παραγωγής που η επιστήμη δε μπορεί να τον μεταβάλλει όσο δε γίνεται υλική δύναμη στα χέρια των μαζών.

Η γνωστική διαδικασία των ποικιλόμορφων εκδηλώσεων των υλικών φαινομένων είναι ένα ενιαίο προτσές όπου οι διάφορες φυσικές νομοτέλειες της ύλης δεν ανάγονται η μία στην άλλη και ούτε μπορούν να θεωρηθούν «καθολικές» ή «αιώνιες» αλλά πολύ συγκεκριμένες και έχοντες μια γενική αξιωματική σημασία μονάχα υπό πολύ συγκεκριμένες συνθήκες και πάντα σε εξάρτηση με το χώρο και το χρόνο. Οι νόμοι της βιολογίας, επί παραδείγματι, ούτε υφίστανται ούτε ισχύουν στον ήλιο όπως και δεν υπήρχαν και δεν ίσχυαν στη Γη κατά την προ-κυτταρική οργάνωση της αντιφατικής κίνησης της ζωής

Με την επιστήμη ο άνθρωπος κάνει δικές του τις νομοτέλειες της φύσης, μαθαίνει να τις γνωρίζει εις βάθος και, πάνω από όλα, σε όλο τον πλούτο των αλληλεπιδράσεών τους διότι μονάχα κατ’ αυτόν τον τρόπο αυτές οι νομοτέλειες μπορούν να έχουν ένα πραγματικό και πρακτικό νόημα. Η υποδούλωση στον καταμερισμό της εργασίας δεν εμβαθύνει ούτε τη γνωσιμότητα των φυσικών νομοτελειών ούτε την ανακάλυψη των ουσιωδών σχέσεων μεταξύ των φαινομένων. Μάλιστα, αυτές οι τελευταίες σχέσεις αμφισβητούνται λυσσαλέα από μια «επιστήμη» που θεωρεί την ουσία των φαινομένων ενυπάρχουσα στα φαινόμενα καθεαυτά και ως εκ τούτου τα μελετά στην πλήρη απομόνωσή τους. Έτσι, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, αν τα οστά των νεκρών προκύπτουν όμοια με τα οστά των ζωντανών.

Είναι πολύ μεγάλο το επίτευγμα του Richard Lewontin να μπορεί να διακρίνει με οξυδέρκεια που αρχίζει η ιδεολογία μιας επιστήμης είτε «φυσικής» είτε «κοινωνικής» που υποφέρει στο οντολογικό της Είναι τις εσωτερικές αντιφάσεις του κεφαλαίου. Από την άλλη, μια προσέγγιση που αιωνιοποιεί τον επίσης ιδεολογικό ρόλο που αναπτύσσουν οι επιστήμες, είναι από μόνη της μια ιδεολογική καρικατούρα γιατί αφαιρεί από την επιστήμη το Γίγνεσθαι της σε γνώση και διαλεκτικό λόγο που, ως τέτοια, μονάχα σε μια κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα με ένα κοινό υλικό συμφέρον μπορεί να υπάρξει, όπου και η αντίφαση μεταξύ βάσης και εποικοδομήματος θα έχει εκλείψει και, μαζί με αυτήν, η μισθωτή εργασία.

Η μοντέρνα επιστήμη με την πολυεξειδικευμένη μονομέρειά της – οι προϋποθέσεις της οποίας, όπως είδαμε παραπάνω, κατάγονται στο ιστορικό προτσές της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης και όχι σε κάποιο μεταφυσικό «παρελθόν» ή «παρόν» της ίδιας της επιστήμης καθεαυτής – θυμίζει όλο και περισσότερο τη μοναδική εκείνη εικόνα ενός ναυαγού πάνω σε ένα μικρό νησί που συνορεύει με την απεραντοσύνη της θάλασσας και φωνάζει: είμαι ελεύθερος, είμαι ελεύθερος!

Σταύρος Lucifugo

1). Εδώ και εδώ ο ίδιος ο R. Lewontin να εξηγεί τα όχι και τόσο αυτονόητα…

Category: Χωρίς κατηγορία