Εθνικοπατριωτικά κιτς



Τα εγκαίνια του νέου μουσείου της Ακρόπολης έδωσε τη δυνατότητα για ένα (οπωσδήποτε πολύ κάτω των προσδοκιών της κυβέρνησης) κιτσάτο υπερθέαμα. Ο Αντώνης Σαμαράς, άδραξε την ευκαιρία, για μια γκαλμουράτη υπενθύμιση ότι είναι δελφίνος στη μάχη διαδοχής που έχει ανάψει στη ΝΔ. Και το έκανε με το ανάλογο “υψηλό” επίπεδο που τον χαρακτηρίζει. Μια ατάκα του θα γράψει σίγουρα ιστορία (γελοιότητας φυσικά): “Τα μάρμαρα καλούν τα μάρμαρα!”, είπε και γέλασε ο κάθε πικραμένος…

Ο Κ. Καραμανλής, επικεφαλής μιας ολοκληρωτικά αποτυχημένης κυβέρνησης, βρήκε και αυτός την ευκαιρία για ενέσεις αισιοδοξίας προς εαυτόν και οπαδούς: «Σύμβολο αυτοπεποίθησης» χαρακτήρισε το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα τον ιδρυτή και θείο του Κωνσταντίνο Καραμανλή (εμβληματική πατριαρχική φιγούρα στο χώρο της δεξιάς) ως εμπνευστή του νέου μουσείου. Έτσι, άθελά του, μας υπενθύμισε ταυτόχρονα ποιος ήταν ο κατ’ εξοχήν υπεύθυνος για την τσιμεντοποίηση της Αθήνας χάρις στην οποία έκαναν οργιαστικά πάρτι γενεές εργολάβων, ακόμα και μετά θάνατον του “εθνάρχη”, όπως αποδεικνύει η ίδια η κατασκευή του νέου μουσείου.

Και ενώ η δεξιά επιδιδόταν στις γνωστές (γι αυτήν) εθνικοπατριωτικές μπαλαφαρίες η αριστερά παρατηρούσε αμήχανη. Στο Κόκκινο ο Παύλος Τσίμας έλεγε ότι ναι μεν η δεξιά “το εκμεταλλεύτηκε με μπόλικη πατριδογνωσία” αλλά “το έργο είναι σπουδαίο και αυτό είναι το πρωτεύων”. Η αμηχανία είναι τέτοιας έκτασης που σχεδόν ξεχάστηκαν οι αγώνες για τη μη κατασκευή του μουσείου.
Χειρότερα, υπάρχει σύμπνοια, ως προς το εθνικά κοινωφελές αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο.

Στην αμηχανία και τη σύμπνοια ας υπενθυμίσουμε λοιπόν κάποια πράγματα…

Ως προς το θέμα της επιστροφής των μαρμάρων από τους Βρετανούς. Δεν υπάρχει καμιά δυσκολία από την πλευρά τη αριστεράς στην υποστήριξη αυτού του αιτήματος. Από την αρχή της ιστορίας τους, η δημιουργία των μουσείων ήταν μια επίδειξη πλούτου και δύναμης της άρχουσας τάξης. Μέσω των μουσείων η άρχουσα τάξη επιδείκνυε την ικανότητα της να συσσωρεύει καλλιτεχνικούς θησαυρούς απ’ όλη την έκταση της επικράτειάς της (η λέξη “θησαυρός” χρησιμοποιείται επίτηδες γιατί για την εξουσία η τέχνη είναι ταυτόχρονα τρόπος πλουτισμού, υλικού και ιδεολογικού). Καθόλου τυχαία λοιπόν οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες έχουν τα μεγαλύτερα μουσεία, αποτέλεσμα λεηλασίας και αρπαγής. Επομένως το αίτημα είναι αυτονόητο: επιστροφή όλων των κλεμμένων αρχαιοτήτων στους τόπους απ’ όπου προέρχονται, επιστροφή στο φυσικό τους περιβάλλον όπου χτίστηκαν ή τοποθετήθηκαν.

Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει “εθνική σύμπνοια” για έναν “εθνικό σκοπό”. Το αντίθετο μάλιστα, με αφορμή το νέο μουσείο θα πρέπει να αναδειχθούν οι τεράστιες διαφορές στην προσέγγιση τέτοιων ζητημάτων μεταξύ δεξιάς και αριστεράς. Πολλές φορές η συμφωνία σ’ ένα ζήτημα μάλλον τονίζει τις διαφορές παρά τις απαλύνει.

Τα μουσεία δεν αποτελούν, όπως ισχυρίζονται οι επίσημες αστικές πολιτικές δυνάμεις, “πολιτιστικούς οργανισμούς”, πολύ περισσότερο “μνημεία πολιτισμού”. Αποτελούν ιδρύματα που προάγουν μια “εθνική” ανάγνωση της ιστορίας, συμβάλλουν στη διαμόρφωση της “εθνικής” μυθολογίας. Αυτό το σκοπό κατ’ εξοχήν εξυπηρετούν – και εντελώς δευτερευόντως να “θαυμάσει” κάποιος “αριστουργήματα” της παγκόσμιας τέχνης. Γι΄ αυτό και τα επισκέπτονται, με οργανωμένο τρόπο, σχολεία υπό την καθοδήγηση δασκάλων για να εντυπωθεί στους μαθητές το “εθνικό μεγαλείο”. Επιπλέον, όσοι επισκέπτονται τα μουσεία το κάνουν με εκ των προτέρων προσλαμβάνουσες, και όσο λιγότερη σχέση έχει κάποιος με την τέχνη τόσο κουβαλάει τις “εθνικές” προσλαμβάνουσες που του έμαθαν από παιδί. Θυμάμαι μια γνωστή μου, που είχε επισκεφθεί το Λονδίνο και (φυσικά) πήγε στο Βρετανικό Μουσείο. Με πραγματική, αυθεντική συγκίνηση μου περιέγραψε ότι είδε αρχικά το τμήμα αφρικανικής και λατινοαμερικανικής τέχνης και μετά πήγε στο ελληνικό τμήμα: “Ένιωσα ένα κάψιμο στα μάτια,  δάκρυσα… και συνέκρινα. Τι να λένε οι χάντρες και οι χοντροκομμένες μάσκες των Αφρικανών ή της λατινικής Αμερικής; Τα δικά μας είναι σκάλες ανώτερα, δεν υπάρχει σύγκριση!”. Προσπάθησα να της μιλήσω για τις επιρροές (και το θαυμασμό) της μοντέρνας τέχνης του 20ου αιώνα από την αφρικανική τέχνη, για το ότι σήμερα μπορούμε να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε την αρχαία ελληνορωμαϊκή νατουραλιστική τέχνη μόνο αν την εντάξουμε σ’ ένα σύνολο πολιτισμικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας των λαών της ανατολικής Μεσογείου. Μάταιος κόπος. Για αυτήν (και για όσους οι γνώσεις τους για την τέχνη είναι περιορισμένες) τα μουσεία είναι απλά η απόδειξη του “εθνικού μεγαλείου”.

Ακριβώς επειδή ο βασικός σκοπός των μουσείων είναι η “εξύμνηση του έθνους” ξεσπούν πόλεμοι (ευτυχώς αναίμακτοι[;]) μεταξύ των μουσείων διαφορετικών χωρών: μεταξύ Γερμανίας και Αιγύπτου για την Προτομή της Νεφερτίτης, μεταξύ Ιταλίας και Μητροπολιτικού Μουσείου Νέας Υόρκης για τον Κρατήρα του Ευφρονίου, που οδήγησε στην επιστροφή του αντικειμένου στην Ιταλία, και μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας για το λεγόμενο “Θησαυρό του Πριάμου”.

Και, φυσικά , υπάρχουν διεκδικήσεις από άλλες χώρες σε βάρος ελληνικών μουσείων. Το 2003 τρία ελληνικά μουσεία ( το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη και το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα) μάζευαν χρήματα για να αγοράσουν βυζαντινά πιάτα. Η… “δουλειά” ήταν επίσημη. Είχαν εξασφαλίσει ένα εκατομμύριο ευρώ από το υπουργείο Πολιτισμού και έκαναν μάλιστα και… έρανο για να μαζέψουν τα χρήματα  στο οποίο συμμετείχε και ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης κ. Κώστας Καραμανλής, καταθέτοντας σημαντικό μέρος της βουλευτικής του αποζημίωσης. Σήμερα τα διεκδικεί η Βουλγαρία ως προϊόν αρχαιοκαπηλίας. Και δεν είναι μόνο η Βουλγαρία. Η Αλβανία ζητά επισήμως από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού δυο αρχαιοελληνικά αγάλματα, που σήμερα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο του Πειραιά.

Η τεράστια υποκρισία που υφίσταται σε αυτές τις … μουσειακές διεκδικήσεις γίνεται ολοφάνερη σε άρθρο της Καθημερινής όπου ο Ελληνάρας ταξιδιώτης στο Βερολίνο επισκέπτεται το Μουσείο της Περγάμου (με κλεμμένα αρχαία από τη Μικρά Ασία) και δηλώνει ευθαρσώς: “εκεί πήγαμε για τις αρχαϊκές συλλογές των ελληνικών ακτών της Μικράς Ασίας σε μόνιμη –φευ!– γερμανική διεύθυνση, και ούτε σκέψη για διεκδίκηση επιστροφής. Και πού; Στην Τουρκία;” (Καθημερινή 06-05-09 ). Ο Ελληνάρας διεκδικεί από το Βρετανικό μουσείο την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα, αλλά όχι ενός ολόκληρου (!) ναού  που εκλάπη από την Τουρκία.

Το ελληνικό κράτος λοιπόν με εντελώς υποκριτικό τρόπο (για τα καλά και συμφέροντά του) κόπτεται για τον “πολιτισμό”. Ωστόσο το ίδιο και οι θεσμοί του έχουν πρωτοστατήσει στην καταστροφή και τη λεηλάτηση πολιτισμικών μνημείων.

Στα εγκαίνια του νέου μουσείου υπήρχαν και κάμποσοι μεγαλόσχημοι παπάδες (σύμβολα του νεοελληνικού εθνικισμού) με τα πλουμιστά, αν και κάπως θλιβερά, ρούχα τους. Αλήθεια, θυμάστε την επίσκεψη του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β’ στην Ελλάδα το 2001; Θυμάστε τότε τις κραυγές των ορθόδοξων Ελληναράδων κατά της επίσκεψης του Πάπα; Τότε ο Πάπας ζήτησε συγνώμη για την… άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204! Πότε αλήθεια θα ζητήσει συγνώμη η ορθόδοξη εκκλησία της Ελλάδας για την καταστροφή και λεηλασία της αρχαιοελληνικής πολιτισμικής κληρονομιάς στην οποία πρωτοστάτησε επί αιώνες; Με την επιβολή του Χριστιανισμού σαν μοναδικής επιτρεπόμενης θρησκείας (το 380) η ορθόδοξη εκκλησία προχώρησε στη συστηματική καταστροφή ναών και αγαλμάτων σ’ όλη την έκταση της τότε βυζαντινής αυτοκρατορίας (συνήθως με τη δικαιολογία ότι ήσαν κατειλημμένα “από δαιμόνια”). Αλλά και στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας συνέχισε το έργο της, αυτή τη φορά και ως αρχαιοκάπηλος.  Η Εκκλησία είχε σημαντικό ρόλο στο κύκλωμα αρπαγής αρχαιοτήτων, ανάμεσα στους πληροφοριοδότες και προμηθευτές του Άγγλου πρέσβη στην Ινσταμπούλ Thomas Roe (1621-1628),  βρίσκουμε τον ίδιο τον πατριάρχη και τον επίσκοπο Άνδρου. Οι μονές του Άθωνα με έγγραφό τους του 1694 ομολογούν, ότι πούλησαν στον βασιλιά της Ρωσίας «παλαιά βιβλία».  Το 1801 ο ηγούμενος της μονής Πάτμου, αφού δωροδοκήθηκε από τους Άγγλους, τους παρέδωσε πανάρχαια χειρόγραφα, μεταξύ των οποίων και έναν πλατωνικό διάλογο. Πολλά από τα μάρμαρα του Παρθενώνα ενσωματώθηκαν στις εκκλησίες γύρω από την Ακρόπολη και την Πλάκα . Μάρμαρα από την Ακρόπολη έχουν ενσωματωθεί στην Καπνικαρέα (Πλάκα) μέχρι την Παναγία την Μαρμαριώτισσα στο Χαλάνδρι. Μήπως η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα θα έπρεπε να αρχίσει από τις ορθόδοξες χριστιανικές εκκλησίες; (Ο ι πληροφορίες είναι από το βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου Η λεηλασία και καταστροφή των ελληνικών αρχαιοτήτων, Αθήνα 1993).

Αλλά και το ίδιο το νεοελληνικό κράτος δεν υστέρησε σε αυτόν τουλάχιστον τον τομέα! Ο Καποδίστριας, προκειμένου να κερδίσει την εύνοια ισχυρών ηγεμόνων, δώριζε αρχαιολογικούς χώρους σε ομάδες αρχαιοκαπήλων, ατόμων με ξένη βασιλική προστασία, για να διενεργούν “ανασκαφές”.  Μάλιστα ο Καποδίστριας επιζητούσε την  τροποποίηση του τότε συντάγματος που απαγόρευε την εξαγωγή αρχαιοτήτων.

Σ’ όλη του τη διάρκεια της ιστορίας του το νεοελληνικό κράτος χρησιμοποίησε τα αρχαιολογικά ευρήματα αδίστακτα για εθνικιστικούς σκοπούς, για διπλωματικά ανταλλάγματα από μεγάλες δυνάμεις, και ασφαλώς, για προσωπικό πλουτισμό και κύρος εκπροσώπων του. Ο επίτιμος πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος της ΝΔ και πρώην πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης είναι από τους μεγαλύτερους αρχαιοκάπηλους (τους ονομάζουν κατ’ ευφημισμό συλλέκτες) διατηρώντας νόμιμη συλλογή από αρχαιότητες.

Το νέο μουσείο της Ακρόπολης χτίστηκε πάνω σε αρχαιολογικό χώρο καταστρέφοντας οριστικά το αρχαιολογικό περιβάλλον της περιοχής Μακρυγιάννη. Ο τρόπος παρουσίασης αυτών των αρχαιολογικών ευρημάτων είναι αποκαλυπτικός του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται η άρχουσα τάξη την “πολιτιστική μας κληρονομιά”: κάτω από τα πόδια μας και πίσω από τζάμια, περιχαρακωμένα σε τερατώδη κτίρια, μνημεία επίδειξης πλούτου και εξουσίας.
Άγγελος Κ

Sites με ενδιαφέροντα στοιχεία και απόψεις για το θέμα

http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=1046528

http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=126500

http://www.iospress.gr/ios2004/ios20040208a.htm

http://www.iospress.gr/mikro2003/mikro20030201.htm

http://www.iospress.gr/ios2002/ios20020407a.htm

http://www.iospress.gr/ios2002/ios20020310a.htm

Category: Χωρίς κατηγορία