Εκτυπώστε το
νοητικά πειράματα
Διάβασα στα Νέα ένα ερώτημα του Καθηγητής Βιοηθικής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον Πίτερ Σιγκερ:
«Στέκεσαι δίπλα σε μια σιδηροτροχιά όταν βλέπεις ότι ένα βαγόνι, χωρίς κανέναν μέσα, κατεβαίνει τη γραμμή κατευθυνόμενο προς μια ομάδα πέντε ανθρώπων. Αν το βαγόνι συνεχίσει την πορεία του, θα σκοτωθούν όλοι. Το μόνο που μπορείς να κάνεις για να προλάβεις αυτή την τραγωδία είναι να πατήσεις ένα διακόπτη που θα εκτρέψει το βαγόνι σε μια βοηθητική γραμμή. Όμως υπάρχει ένας άνθρωπος στη γραμμή αυτή και θα σκοτωθεί. Πρέπει άραγε να πατήσεις τον διακόπτη;».
Η αρχική μου παρατήρηση είναι ότι το ζήτημα τίθεται στον πραγματικό κόσμο πάρα πολύ συχνά, αν και με λιγότερο(;) δραματικό τρόπο. Π.χ. “πρέπει να απολυθούν κάποιοι για να μην χάσουν τη δουλειά τους οι περισσότεροι”, ζήτημα που συμβαίνει πολύ συχνά στον συνδικαλισμό. Η συνδικαλιστική γραφειοκρατία έχει δώσει την απάντηση της: συναινεί να απολυθούν κάποιοι για το “συμφέρον των πολλών”…
Ωστόσο υπάρχει πρόβλημα με τον αφηρημένο τρόπο (όπως στο ερώτημα του κ. καθηγητή) που τίθενται τέτοιου είδους “ηθικά ζητήματα”. Αν αντιμετωπίζαμε το συγκεκριμένο πρόβλημα του “νοητικού πειράματος” πράγματι θα βρισκόμασταν σε εκβιαστικό δίλημμα. Η “αυθόρμητη» σκέψη είναι πως μάλλον θα έπρεπε να αντιδράσουμε με «μαθηματική» λογική: οι πολλοί κερδίζουν!
Από αυτό όμως δεν εξάγεται κανενός είδους ηθικό πόρισμα. Οι εκβιαστικές καταστάσεις (όπου υπάρχει μάλιστα μόνο μια επιλογή) δεν μπορούν να αποτελέσουν βάση για την ανάπτυξη ηθικής προβληματικής. Στον πραγματικό κόσμο τα ερωτήματα τίθενται με πιο σύνθετο τρόπο. Στο παράδειγμα των συνδικαλιστών που ανέφερα, αν υποκύψεις στον ένα εκβιασμό μύριοι έπονται όπως έχεις δείξει η εμπειρία. Στον “πραγματικό κόσμο”, ευτυχώς, υπάρχουν πολλές επιλογές και όχι μόνο μία όπως στο ερώτημα-νοητικό πείραμα του κ. καθηγητή. Υπάρχει ο απεργιακός αγώνας, οι πολιτικές μάχες, η αλληλεγγύη των πολλών προς τους λίγους κλπ. Δεν υπάρχει μόνο μία επιλογή. Επομένως, γι’ αυτό το λόγο τέτοιου τύπου “ηθικά πειράματα” είναι σχηματικά, δεν οδηγούν πουθενά, είναι απλώς “μελοδραματικά” και γι’ αυτό καταλήγουν σε μάλλον συντηρητικά συμπεράσματα.
Άγγελος Κ
Category: Χωρίς κατηγορία
Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα καθοδήγησης και χειραγώγησης. Η παράθεση των δύο επιλογών έχει στόχο να δικαιολογήσει απλώς την ΜΟΝΑΔΙΚΗ επιλογή που δίνει το συγκεκριμένο πείραμα. Με την ίδια λογική μπορούμε να σκοτώσουμε τον δωρητή οργάνων για να σώσουμε αρκετούς ασθενείς που περιμένουν μεταμόσχευση…
Για ποια ηθική μιλάει ο αξιότιμος καθηγητής?
Εξαιρετικό το παράδειγμά σου…. Άγγελος Κ.
Το παράδειγμα δεν είναι ίσως το καλύτερο, γιατί πράγματι τίθεται εκβιαστικά.
Η ελπίδα όμως ότι πάντοτε έχουμε και άλλες επιλογές είναι επίσης απατηλή.
Είναι ανακουφιστικό να θεωρούμε ότι πάντοτε θα έχουμε επιπλέον επιλογές, πάντοτε θα μπορούσαμε να έχουμε προβλέψει, να έχουμε προλάβει τα εκβιαστικά διλήμματα.
Οι περιορισμοί που μας επιβάλλουν εκβιαστικά διλήμματα στα οποία δε μπορούμε να θέσουμε εναλλακτικές λύσεις είναι αρκετοί και προφανείς… π.χ. ο θάνατος και το πεπερασμένο του πλανήτη. Θα είναι και άλλα, αλλά αυτά με έχουν απασχολήσει.
Είμαστε ατελή όντα, όλοι, όχι μόνο ο άνθρωπος. Είμαστε ευάλωτοι σε ότι απειλεί εμάς και την ευζωία εκείνων που αγαπάμε. Όσοι παίρνουν σχετικές αποφάσεις για τη ζωή (π.χ. γιατροί), έχουν κάνει τον κυνισμό καθημερινή πρακτική, σίγουρα θα επιλέξουν να ασχοληθούν με τον ασθενή που έχει περισσότερες ελπίδες επιβίωσης. Για αυτούς το τρένο έρχεται πάντοτε και πρέπει να επιλέγουν προς τα πού θα πάει πρώτα, είναι σίγουρο όμως ότι θα πάει παντού!
Όσοι διαχειρίζονται και διοικούν (διοικητές οργανισμών, ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι, πολιτικοί) γνωρίζουν ότι όταν έχουν να αποφασίουν, σήμερα όχι αύριο, θα αποφασίσουν με τη διαθέσιμη τεχνολογία και τους πόρους. Η τεχνολογία ποτέ δε θα είναι επαρκής για να λύσει όλα τα προβλήματα, ακόμα κι αν είναι ισότιμα διαθέσιμη σε όλους (εκσυγχρονισμός), ενώ οι πόροι, ακόμα κι αν είναι ισότιμα κατανεμημένοι επίσης δεν είναι επαρκείς για την πλήρη υποστήριξη όλων των επιδιώξεών μας. Ναι, επαρκούν για να ζήσουμε αξιοπρεπώς, αξιοπρεπέστερα από ό,τι θα φαντάζονταν κανείς πριν 200 χρόνια, αλλά είναι αυτό επαρκές?
Τελικά, όσοι αποφασίζουν, βλέπουν τα τρένα να έρχονται καθημερινά. Μπορείς να επιλέξεις να μην αποφασίζεις για τους άλλους, αυτό είναι μια βολική λύση. Ίσως κάποτε να είναι εφικτή μια τέτοια στάση για όλους… ως τότε όμως…